Van 2 tot 13 mei 2016 vonden in Genève VN-besprekingen plaats over kernwapens. Dit was de tweede van drie sessies van de zogenaamde “open ended working group” (OEWG) over kernwapens die in 2016 plaatsvindt. VN-lidstaten bespreken tijdens deze sessies concrete nieuwe juridische maatregelen om kernwapens de wereld uit te helpen, aldus een persbericht van de Belgische Coalitie tegen Kernwapens.

De overgrote meerderheid van de internationale gemeenschap hoopt via dit proces het mondiale nucleaire ontwapeningsproces nieuw leven in te blazen. 127 VN-lidstaten pleitten het afgelopen jaar vanuit humanitaire bezorgdheden voor het opstarten van onderhandelingen over een internationaal verbod op kernwapens (de zogenaamde ‘Humanitaire Belofte’). België, dat tien tot twintig Amerikaanse kernwapens huisvest, weigert dit pleidooi te steunen.

Kernwapens zonder grenzen

Recent studiewerk bevestigt de catastrofale en grensoverschrijdende humanitaire consequenties van de inzet van kernwapens, en de wereldwijde ontwrichting van het klimaat en de voedselproductie die een “beperkte” nucleaire oorlog (waarbij 0,5 procent van het mondiale nucleaire arsenaal gebruikt wordt) met zich zou meebrengen. Sinds 1945 is er ook veelvuldig sprake geweest van het bijna-gebruik (bewust of incidenteel) van kernwapens, en ontkwam de wereld maar op het nippertje aan een nucleaire ramp of oorlog. Militaire experts waarschuwen daarnaast voor nucleaire cyberhacking door terroristen.

"Kernwapens kennen geen grenzen. Het gevaar op een nucleaire ontploffing met wereldwijde catastrofale humanitaire gevolgen is urgent en reëel. De enige manier om dit te vermijden, is het verbieden en elimineren van kernwapens. Een internationaal verbodsverdrag is de logische volgende stap naar de totale eliminatie van kernwapens. Het alternatief is om verder te blijven pokeren met onze veiligheid", stelt Willem Staes van Pax Christi Vlaanderen.

Logische volgende stap

De Belgische organisaties verenigd in de Belgische Coalitie tegen Kernwapens zijn lid van de International Campaign to Abolish Nuclear Weapons (ICAN), een mondiale coalitie van meer dan 430 middenveldorganisaties uit 94 landen. ICAN hoopt dat de OEWG de centrale elementen identificeert voor een nieuw internationaal verdrag dat het gebruik, bezit, productie, transfer, testen, transit, opslag en ontplooiing van kernwapens verbiedt. Een nieuw verbodsverdrag zou eveneens de ondersteuning of financiering van dergelijke activiteiten verbieden.

Tegenstanders van een verbodsverdrag stellen dat dit voorbarig is, en pleiten voor een “stap-voor-stap” of “building blocks” benadering. De belangrijkste zwakte van dergelijke benadering is dat ze geen duidelijke deadlines of gevolgen in geval van niet-naleving bevat. Ze is op die manier uitgegroeid tot een uitsteltactiek van de kernwapenstaten. Tegelijk plannen deze laatsten grootschalige lange termijn moderniseringen van hun kernwapenarsenaal, waarmee ze duidelijk aangeven niet geïnteresseerd te zijn in volledige nucleaire ontwapening.

Een internationaal verbodsverdrag moet daarom de volgende stap zijn, in plaats van de laatste bouwsteen. Het versterkt het nucleaire taboe en stigmatiseert kernwapens, en voert zo de druk op de kernwapenstaten op om over te gaan tot effectieve en volledige nucleaire ontwapening. Volledige nucleaire ontwapening kan echter alleen bereikt worden via aanvullende stappen, zoals een Kernwapenconventie. Een internationaal verbodsverdrag op kernwapens is minder complex dan een Kernwapenconventie en kan op relatief korte tijd onderhandeld worden. Het staat niet gelijk aan een onmiddellijke eliminatie van alle kernwapens, maar is een relatief bescheiden stap die volledig past binnen de stap-voor-stap aanpak die België aanhangt.

Verbodsverdrag versterkt veiligheid

België stelt dat ‘humanitaire principes en veiligheid gelijktijdig bestaan’, naast elkaar dus. Dat is een valse tegenstelling. ‘De humanitaire benadering dient de veiligheid van niet-kernwapenstaten én kernwapenstaten. Ze is essentieel om een ineenstorting van het mondiale nucleaire ontwapeningsregime en een nieuwe nucleaire wapenwedloop te vermijden’, benadrukt Pieter Teirlinck van Vrede vzw.

Steeds meer landen raken immers in toenemende mate gefrustreerd over het gebrek aan ontwapening van de vijf erkende kernwapenstaten. Deze laatsten beloofden in 1970 in het non-proliferatieverdrag (NPV) om nucleair te ontwapenen en te onderhandelen over een nieuw internationaal verbodsverdrag op kernwapens. Andere landen beloofden in ruil geen kernwapens te verwerven. Van de beloftes van de kernwapenstaten kwam echter weinig in huis, tot groeiende frustratie van de niet-kernwapenstaten. “Als zij (de kernwapenstaten) hun deel van de deal niet nakomen, waarom zouden wij ons deel (verbod op verwerving van kernwapens) nog moeten nakomen? Sommige landen verwachten dat wij volgens bepaalde regels spelen die ze zelf niet respecteren”, klinkt het steeds luider. Een nieuw verdrag dat kernwapens verbiedt, verhoogt de druk op de kernwapenstaten om te ontwapenen. Het verhindert zo dat niet-kernwapenstaten zich niet langer iets aantrekken van hun belofte om geen kernwapens te verwerven.

De NAVO heeft bovendien geen kernwapens nodig om een overweldigende militaire (conventionele) capaciteit te bezitten tegenover mogelijke rivalen. Alle NAVO-lidstaten samen geven meer dan dertien keer zoveel uit aan militaire uitgaven dan Rusland. Europese NAVO-landen spenderen nog steeds 3,5 keer meer aan militaire middelen dan Rusland. Het beëindigen van de dure kernwapentaak zou lidstaten toestaan middelen te verschuiven naar de conventionele militaire capaciteiten die de NAVO beweert momenteel onvoldoende te hebben, of naar nieuwe uitdagingen als cyberdefensie. Een einde van de nucleaire capaciteit zou de veiligheid van de NAVO-lidstaten dus niet verminderen, maar juist doen toenemen. Conventionele wapens zijn bovendien veel beter geschikt dan kernwapens om, in geval van een aanval, het NAVO-grondgebied te verdedigen.

Time to Go

De Belgische Coalitie tegen Kernwapens roept daarom de federale regering op om de Humanitaire Belofte te ondertekenen, bilaterale gesprekken op te starten met de VS over de verwijdering van de Amerikaanse kernwapens uit Kleine Brogel[1], en binnen de NAVO proactief te pleiten voor een verdere vermindering van het belang van kernwapens in de NAVO-veiligheidsdoctrine.

Zie ook een briefing paper van Pax Christi Vlaanderen die zes argumenten tegen een internationaal verbodsverdrag weerlegt.

In Nederland dwong een burgerinitiatief dat 45.000 handtekeningen verzamelde een parlementair debat af (28 april 2016) over een nationaal Nederlands kernwapenverbod. Voor meer informatie, zie hier.