In Eye in the sky - een film die nu in de bioscoop te zien is - staat het Westen op het punt om een Hellfire raket af te schieten op een schuilplaats van terroristen van Al-Shabaab. De drone piloot in zijn container in Houston weigert op het laatste nippertje om op het knopje te duwen omdat hij ziet dat in de buurt een kind rondloopt. Onschuldige mensen doden is bij verdrag - de Geneefse conventies - verboden. In Hiroshima had President Obama een militair rondlopen die een aktentas draagt met daarin de codes om honderden raketten geladen met atoomwapens, met elk een kracht van 30 maal de Hiroshimabom, te lanceren.

Hoe valt het te rijmen dat de VS er alles aan doen om in Afghanistan, Irak en Syrië collateral damage zoveel mogelijk te vermijden, ondermeer door het gebruik van precisieraketten, terwijl anderzijds het datzelfde land, alsook de NAVO, constant dreigt met het inzetten van de meest destructieve wapensystemen die ooit werden uitgevonden ? Niet één kind, maar tienduizenden kinderen zullen hierbij het leven laten. Erger, het massaal afschieten van kernwapens betekent simpelweg het einde van deze aarde. Veel sneller dan global warming. Met wat zijn we bezig ? Dat was de vraag die aan het einde van de film door mijn hoofd ging. Enkel diegenen die geloven dat wij altijd rationeel handelen, kunnen door het leven gaan alsof er geen vuiltje aan de lucht is. Diegenen die de cursus "Geschiedenis van de internationale politiek" doceren, moeten jammer genoeg vaststellen dat de combinatie 'mens zijn' en 'rationeel handelen' niet altijd (of veelal niet) zijn samen gegaan in het verleden. Het is dus echt niet moeilijk om te voorspellen dat het vasthouden aan de gedachte dat je kan blijven dreigen met kernwapens zonder dat ze ooit opnieuw zullen worden ingezet falikant zal aflopen. En dan heb ik het nog niet over terroristische organisaties die er als de kippen bij zijn om dergelijke destructieve wapensystemen onmiddelijk in te zetten.

Jammer genoeg zit eenzelfde mate van irrationaliteit verscholen in het politiek besluitvormingsproces om dergelijke complexe, globale problemen van nucleaire ontwapening op een efficiënte manier aan te pakken. Het gevolg is dat de wereld, ondanks een verdrag dat 45 jaar geleden van kracht werd en aan de toenmalige kernwapenstaten vroeg om multilaterale ontwapeningsonderhandelingen op te starten, nog steeds met meer dan 15.000 kernwapens zit opgescheept. De aantallen dalen, maar onnoemlijk traag. Ondertussen komen er kernwapenstaten bij, onstaan organisaties zoals Al Qaeda en IS en in de toekomst ongetwijfeld een ander monster, zodat het risico op een nieuw Hiroshima toeneemt in plaats van afneemt ! De multilaterale onderhandelingen waarvan sprake zijn nog niet eens opgestart.

Kijk gewoon naar ons eigen land. De Amerikaanse atoombommen die tijdens de Koude Oorlog in ons land werden gestationeerd tegen de zogenaamde conventionele superioriteit van de USSR is men omwille van een beleid van voortmodderen vergeten weg te nemen. Als men natuurlijk lang genoeg wacht, en NAVO-partner Rusland in het harnas jaagt door de NAVO uit te breiden tot aan de grens met Rusland, dan kan men natuurlijk Koude Oorlogsplannen terug opdiepen, kernwapens vernieuwen en hopen dat het opnieuw zo vrolijk afloopt. Laten liggen, die atoombommen in Kleine Brogel. Nieuwe vliegtuigen ? Nieuwe atoombommen. Ook nieuwe atoombommen in Rusland. En in China, India, Pakistan, Noord-Korea, Israel, Frankrijk, en het VK. Een defensiebeleid gestoeld op hoop heeft echter zijn beperkingen.

Het kan ook anders. Zuid-Afrika heeft kernwapens geproduceerd en ze allemaal opnieuw vernietigd. 115 staten in de wereld hebben kernwapenvrije zones gedeclareerd. Zij zijn vandaag samen met anderen de handen in elkaar aan het slaan om het stigma tegen kernwapens op een nog hoger niveau te tillen, met name door kernwapens internationaal rechterlijk te verbieden. De kans is groot dat de start van multilaterale onderhandelingen voor een verbod op kernwapens in het najaar zal worden aangekondigd. De kernwapenstaten zijn woedend en hebben al gezegd niet mee te willen onderhandelen. Hun antwoord zonder enig gevoel voor ironie: het gaat te snel. De voorstanders menen dat een wereldwijd verbod op kernwapens op zijn minst de norm tegen kernwapens kracht zal bijzetten en voorstanders van de afbouw van kernwapens in de kernwapenstaten een hart onder de riem zal steken. In een land zoals het VK, waar vandaag de dag nog slechts één partij 100% achter kernwapens staat, kan zo'n verbod wel degelijk een verschil maken. En als het VK kernwapens afzweert wordt het makkelijker om Frankrijk te overtuigen. Het zal de wereld niet op één-twee-drie kernwapenvrij maken. Maar het zou een nieuwe dynamiek kunnen teweeg brengen, die de motor eindelijk kan doen aanslaan.

De Belgische diplomaten kijken voorlopig de kat uit de boom. Voor hen is het makkelijker zich te verschuilen achter de NAVO, dat geleid wordt door het nucleaire trio VS, VK en Frankrijk. Dit anachronistisch beleid gaat echter in tegen de wens van onze bevolking en tegen de zogenaamde doelstelling van nucleaire ontwapening. Dit beleid is hypocriet. Hoog tijd dat een journalist de micro onder de neus van onze Eerste Minister duwt en hem eens op de rooster legt. Waarom blijven deze vragen uit ? Vanwaar dit taboe ? Staat een alliantie die mede verantwoordelijk is voor de crisis met Rusland boven de mêlée ? Of is deze radiostilte enkel een afgeleide van het fatalisme, cynisme, en nihilisme dat in onze contreien de kop opsteekt ? Het mag inderdaad wat meer zijn, als het op politieke participatie van onze bevolking aankomt. Maar bestaat er ook niet zoiets als staatsmanschap ? In België moeten we daarvoor al even terug. In Amerika loopt er gelukkig (nog even) een staatsman rond. Hij deed iets wat zijn tien voorgangers niet deden: een bezoek brengen aan de stad die de VS met de grond gelijk heeft gemaakt, met één simpele bom. Een bom waarvan het buskruit door België werd geleverd. Heeft ook ons land geen specifieke verantwoordelijkheid om de puinhoop die ze mee heeft aangericht opnieuw op te ruimen ?

Tom Sauer - mei 2016

Tom Sauer is professor internationale politiek aan de UA en auteur van Nuclear Terrorism. Countering the Threat (Routledge, 2016).

Deze opinie verscheen eerder in Knack Magazine