"Het is mogelijk om de nationale grenzen te beheren met respect voor mensenrechten en zo op korte termijn wel op haalbare manieren méér te doen om mensenlevens van vluchtelingen te redden." Vluchtelingenwerk Vlaanderen zet zich in voor mensen op de vlucht voor oorlog, geweld en vervolging. Charlotte Vandycke is er directeur en woordvoerder.

In de Spaanse stad Barcelona staat sinds enkele dagen, vlakbij een van de meest populaire stranden, een digitale teller die start bij het cijfer 3034. Niet om af te tellen naar een cultureel evenement. Maar om aan te geven hoeveel mensen op de vlucht in 2016 in de Middellandse Zee verdronken. Onze helderblauwe zee, een plek van zomervertier, is de dodelijkste plek ter wereld voor bootvluchtelingen.

In haar “missing migrants” project telde de Internationale Organisatie voor Migratie dat van de 4169 mensen die stierven op zeeën over gans de wereld, er 3132 verdronken aan onze zuidelijke grens. De organisatie waarschuwt opnieuw voor een zeer hoge dodentol dit jaar. Want het is simpel: bij gebrek aan een menswaardig bestaan en bescherming op de plaatsen waar mensen verblijven, en bij gebrek aan veilige vluchtroutes en legale reispapieren, zullen mensen hun eigen leven en dat van hun kinderen in de handen van smokkelaars leggen en dit torenhoge risico blijven nemen.

Menselijke reflex bij een humanitair drama

Wat je verwacht als menselijke reflex bij een humanitair drama van zo’n reusachtige proporties is: alle hens aan dek en ingrijpen. Hulp bieden waar slachtoffers zijn, en vooral: vooruit blikken, oorzaken aanpakken zodat drama’s zich niet herhalen. Maar die kijk op veiligheid en bescherming voor mensen op de vlucht, is heel ver te zoeken in de huidige respons.

Waar de Europese landen gezamenlijk wèl op inzetten, is het zoeken naar magische verdwijntrucs. Naar manieren om dit appel op de mensenrechten uit het zicht te weren, én tegelijk ook geen extra vluchtelingen op te vangen, te beschermen en te integreren in onze samenleving.

De Europa-Turkije deal, het veelbesproken kroonstuk van de gezamenlijke aanpak van de Europese lidstaten, is één van de mooiste staaltjes van die struisvogelpolitiek en het ontlopen van verantwoordelijkheid. Het gevolg ervan is dat op de Turkije-Griekenland route in de Middellandse Zee vandaag slechts nog honderden overvaren, daar waar begin 2016 nog duizenden hun weg naar Europa vonden. Tevreden stemmen roemen het zogeheten ‘antiverdrinkingsplan’ omdat minder mensen op dit stuk van de vluchtroute omkomen. Dezelfde stemmen zwijgen wijselijk over waar deze mensen, die al zo wanhopig waren dat ze überhaupt de zee kozen, nu vast zitten.

En of deze mensen ook effectief tijdig de bescherming vonden die ze zochten. Het cynische succes is dat ze alvast uit het zicht verkeren, velen van hen in een land als Turkije, waar rapporten over de situatie van vluchtelingen bedroevend zijn. Er vond nota bene vorige maand een staatsgreep plaats, en de Europese Unie uit om tal van andere redenen contradictorisch genoeg zijn bezorgdheid over de mensenrechtensituatie aldaar.

Met de vinger op de knip, grenzen en ogen dicht

Het is pijnlijk om te zien hoeveel moeite de meeste Europese landen doen om toch maar aan zo weinig mogelijk vluchtelingen het kostbare goed bescherming uit te delen. Met de vinger op de knip, grenzen en ogen dicht, sust ze haar geweten met mantra’s dat de meeste van deze mensen niet écht bescherming verdienen (helaas, helaas, op de Griekenland route heeft volgens de VN Vluchtelingenorganisatie naar schatting 8 op de 10 nood aan bescherming, op de Italië route 1 op 4), of dat ze wel bescherming vinden in Turkije of Libië. Dat de enige oplossing in de regio zelf gezocht moeten worden. En dat Europa, dat slechts 6% van de mensen die wereldwijd buiten hun land op de vlucht zijn opvangt, al genoeg doet.

Het is mogelijk grenzen te beheren met respect voor mensenrechten

De tevredenheid over de enkele tientallen mensen die België dagelijks nog heelhuids kunnen bereiken, is weerzinwekkend in het licht van deze situatie. Nochtans is het mogelijk om de grenzen te beheren met respect voor mensenrechten, en zo wèl op korte termijn op haalbare manieren méér te doen om mensenlevens te redden.

Grootschalige en vooral, snelle, hervestigingsoperaties, vermijden dat mensenlevens jarenlang on hold staan in overvolle noodkampen of dat ze zich tot smokkelaars wenden. Met hervestiging nodigt een land als België vluchtelingen uit die eerst naar een ander land, zoals Turkije, zijn gevlucht maar daar verder geen leven kunnen opbouwen. Hervestiging bestaat, al lang, maar het moet vlotter en het moet meer.

Weet dat vluchtelingen in Turkije vandaag met tienduizenden jaren wachten op een plaats op de lijst. Weet dat België op dit vlak zijn bescheiden belofte van vorig jaar niet eens nakwam. Het gaat ook om het vlotter, sneller en meer uitreiken van humanitaire visa, bijvoorbeeld aan mensen die banden hebben met ons land. En het gaat om het versnellen en versoepelen van het toekennen van visa voor gezinsleden die het recht hebben om hun familie in ons land te vervoegen.

Ahmed uit Syrië hoort niet zijn gezin te moeten achterlaten om eerst alleen, illegaal, de zee over te moeten via een smokkelaar, om dan pas na een jaar van omzwerving in België de beslissing te ontvangen dat hij en zijn gezin inderdaad recht hebben op bescherming. En vervolgens hoort het evenmin dat het gezin zich genoodzaakt ziet ervoor te kiezen dat vrouw en dochter ook de dood in de ogen zullen kijken op zee, omdat de procedure voor gezinshereniging meer dan een jaar aansleept, 6000 euro zal kosten en zij in afwachting niet zelf voor een veilig onderkomen konden instaan in Libanon of Turkije.

Stop de dodenteller

Politici maken zich sterk dat we het summum van ons kunnen bereikt hebben, met afschrikkingcampagnes en oogkleppen op. In politieke wandelgangen luidt her en der cynisch dat als Turkije vluchtelingen terug doorlaat, we nog steeds de gesloten Europese binnengrenzen tot zeer hoge obstakels voor vluchtelingen kunnen maken.

Geloven in nieuwe verdwijntrucs, nog wat strakkere oogkleppen, zijn de lijnen van dit beleid. En vooral, de mensenrechten nog liever overboord dan de verantwoordelijkheid opnemen die ze met zich meebrengen. Dat is onaanvaardbaar. Tijd voor leiderschap in het vluchtelingenbeleid dat bescherming centraal stelt, mensenlevens redt en zo die teller doet stoppen.

Charlotte Vandycke - 4 augustus 2016