| 
Kan het nog erger? Het is een vraag die nagenoeg elke dag weer opkomt als je hier de krant open slaat. Tien jaar na het begin van een door de VS geinspireerde drugsoorlog en 185.000 doden plus bijna 30.000 verdwijningen later, tientallen vermoorde journalisten, 25.000 vermoorde vrouwen, mensenrechtenschendingen op grote schaal, de helft van de bevolking die in armoede leeft, terwijl Mexico lid is van de OESO... werkelijk, kan het nog erger?
Helaas wel. Sinds 1 januari 2017 zijn er in het hele land blokkades op de wegen, worden winkels geplunderd, zijn er grote betogingen... De regering besliste namelijk om midden in de kerstvakantie de benzineprijs met 20 % te verhogen. Eind 2016 waren er al grote tekorten en waren heel wat benzinestations dicht. De reden: het grote hervormingsplan, zeg maar de liberalisering en de eerste stap in de privatisering van Pemex, het nationale aardoliebedrijf, treedt in werking. Om dat mogelijk te maken moesten de subsidies worden afgeschaft, en hoewel de verhoging dus wel verwacht werd, kon niemand vermoeden dat het zo erg zou zijn.
De verhoging heeft ook zware gevolgen in andere sectoren, het openbaar vervoer, uiteraard, maar ook de 'tortillas', het lokale 'brood' zijn al 15% duurder geworden. De hele 'canasta basica', dit zijn de produkten voor het minimale levensonderhoud, zou makkelijk 30 % meer kunnen gaan kosten. Terwijl het minimumloon na zware onderhandelingen met nauwelijks een paar procent werd opgetrokken. En dan nog: de peso zakt en zakt en zakt ... op zes maanden al met 35 %, omgerekend in Dollar is het minimumloon gezakt van 4,85 naar 3,96 Dollar per dag, in een land dat nu zijn maïs (en heel veel andere landbouwprodukten) uit de VS importeert. Mexico is zelfs een olie-importeur geworden! En miljarden Dollar vluchten het land uit.
Resultaat, in het hele land heerst een soort gevoelen van 'we moeten iets doen', het is nu echt genoeg, 'basta'...
En toen kwam Trump...
Kan het nog erger? Zeker wel, want wat Trump voor ogen heeft, ziet er voor het land bijzonder negatief uit.
'De Muur'
Trump is de man van de tweets en van de dreigingen. Precies op het ogenblik dat hoge ambtenaren in Washington zijn om het bezoek van de Mexicaanse president op 31 januari voor te bereiden, tweet Trump dat Peña Nieto niet eens hoeft te komen als hij niet wil betalen voor ´de muur'. En Peña annuleerde de afspraak.
Het is het meest tot de verbeelding sprekend voorstel: Trump wil langs de hele 3200 km lange grens tussen de VS en Mexico een hoge muur bouwen om te beletten dat Mexicanen en andere latino's – en vandaag ook meer en meer Afrikanen en Haïtianen – de grens oversteken. Geen immigratie meer. En Mexico zal voor die muur betalen, dixit The Donald.
Nu is een groot deel van de grens al hermetisch afgesloten, maar het enige resultaat daarvan is dat de coyote's – de 'begeleiders' van de migranten – veel duurder worden. En aan de andere kant van de grens staan gewapende burgermilities... Net zoals in Europa migranten verdrinken in de Middellandse of de Egeïsche zee, worden ze hier vermoord, gekidnapt, verkracht en misbruikt door al wie er geld mee kan verdienen, de narco-trafikanten op de eerste plaats. De verhalen zijn schrijnend en doen de Europese drama's in het niets verzinken.
Mexico kan de stroom migranten ook niet aan. Vandaag al wachten enkele duizenden Haitianen en Afrikanen aan de grens met de VS. Het zijn enerzijds mensen die denken dat deze weg makkelijker is dan de tocht naar Europa, anderzijds arbeiders die hebben meegewerkt aan de bouw van het Olympisch dorp in Brazilië en daar nu werkloos zijn geworden. Ze spreken niet eens Spaans en zijn nog kwetsbaarder zijn dan de latino's.
Mexico moet voor de muur betalen, stelt Trump. Doen we niet, zeggen de Mexicanen, maar een harde vuist kan deze regering allesbehalve maken. Niet alleen is de Mexicaanse president alle legitimiteit verloren – door de talrijke schandalen van de afgelopen jaren – het land heeft zichzelf volledig uitgeleverd aan de VS en heeft nog nooit zijn stem afdoende laten horen.
Het was de minister van Financiën die na de eerste ronduit vernederende en vijandige verklaringen van presidentskandidaat Trump, de man naar Mexico bracht om er te praten met Peña Nieto. Dat zette hoegenaamd geen zoden aan de dijk, en de minister moest aftreden. En kijk, nadat Trump werd verkozen, werd deze goede vriend van diens schoonzoon, Jared Kushner, en bondgenoot van de Amerikaanse Kamer van Koophandel in Mexico Minister van Buitenlandse zaken... Enige ervaring terzake kan hij niet voorleggen en hij beschouwt zichzelf als een 'leerling'.
Mocht de regering dan toch het been stijf houden en weigeren om te betalen, dan kan Trump gerust wat geld afhouden van de 25 miljard Dollar die de in Mexico gevestigde migranten naar huis sturen, of het geld van de zopas uitgeleverde 'Chapo' Guzman, lange tijd 's werelds meest gezochte narco, in beslag nemen. Kortom, de kans is reëel dat de muur er komt, dat de situatie voor de honderdduizenden kandidaat-migranten nog schrijnender wordt en dat Mexico voor de muur zal betalen.
'De uitwijzing van migranten'
Niemand durft er een exact cijfer op plakken. Er zijn wellicht om en bij de 36 miljoen Mexicanen legaal in de VS gevestigd of zelfs genaturaliseerd. De 'illegalen' zijn met 3,5 tot 6,5 miljoen, afhankelijk van de bronnen. In zijn eerste felle uithaal naar Mexico zei Trump dat Mexicanen bedriegers, verkrachters en criminelen zijn, en ja, dat er hier en daar wel een goed mens zal tussen zitten. Maar hij zou er tien tot elf miljoen meteen de grens over zetten...
Deskundigen wezen erop dat er lang niet zoveel 'indocumentados' in de VS aanwezig zijn en dat de VS-administratie zeker niet de capaciteit heeft om meteen miljoenen mensen aan te pakken. Mexicanen met een 'crimineel' verleden – dat kan ook een verkeersovertreding zijn – zijn met niet meer dan 820.000.
Uiteraard zorgt deze uitspraak wel voor zeer veel onrust in de Mexicaanse gemeenschap in de VS. Een aantal grote steden, zoals San Francisco en New York, hebben al gemeld dat ze geenszins willen meewerken aan deze praktijken. Maar het vooruitzicht dat miljoenen Mexicanen niet langer hun zuurverdiende centen naar huis kunnen sturen en de hoge werkloosheid en de sociale ellende in het land nog komen vergroten zorgt ook in Mexico zelf voor veel angst. Erg veel families overleven dank zij deze transfers, en het land kan wellicht niet nog meer werkloosheid en onderlinge concurrentie aan.
'Het vrijhandelsverdrag tussen de VS, Mexico en Canada'
NAFTA is het slechtste verdrag ooit dat door de VS werd afgesloten, aldus Trump. Dat verdrag moet worden herzien of de VS trekt er zich uit terug. En het klopt dat door de massale verhuizing van vooral autofabrieken naar Mexico er zowat één miljoen jobs in de VS zijn verloren gegaan. In Mexico betalen de fabrieken om en bij 2,5 US$ per uur aan de arbeiders, in de VS wordt dat meer dan 20 US$ ... tel uit je winst.
Wat echter niet betekent dat de VS zelf geen voordelen haalt uit het verdrag! Niet alleen zijn de auto's die naar de VS geëxporteerd worden veel goedkoper voor de consumenten, maar Mexico van zijn kant zag de kleinschalige landbouw volledig verloren gaan omdat het de grote bedrijven in de VS zijn die nu hun maïs naar Mexico uitvoeren.
Het zijn dus de industrie-arbeiders in de VS en de kleine boeren in Mexico die de prijs voor deze vrijhandel betalen.
Een aantal grote investeringen die in Mexico gepland waren, zijn al geannuleerd (Ford), met andere fabrikanten wordt nog onderhandeld (Toyota, Chrysler, GM...), maar de voordelen die Trump zal moeten bieden om werk in de VS aantrekkelijk te maken, zijn enorm. Want ook de lokale besturen in Mexico zijn zeer gul: grond, belastingvrijstellingen en nog veel meer. Trouwens, zonder deze productie in Mexico zouden Ford en GM zelfs niet eens meer bestaan.
Mexico is voor niet minder dan 80 % van zijn export afhankelijk van de VS, terwijl 50 % van de import uit dat land komt. Bovendien bestaat die export voor 40 % uit onderdelen die eerder uit de VS werden geïmporteerd! En de drugs die van Mexico naar de VS verhuizen, worden aardig gecompenseerd door de wapens die de weg in omgekeerde richting afleggen.
Volgens sommige deskundigen zal het zo'n vaart niet lopen, want als Trump de rekening maakt zal hij merken dat hij er alle belang bij heeft het verdrag in stand te houden. En hoe dan ook zal het Congress zijn toestemming moeten geven.
De import uit Mexico afblokken betekent namelijk geenszins dat de VS-bedrijven het pleit winnen. Neem het eerste en best gekende voorbeeld van Carrier, het airco-bedrijf dat Trump in de VS wist te houden. De grootste producent van aircotoestellen is Zuid-Korea en dat heeft ook een vrijhandelsverdrag met de VS. Het zal met plezier de weggevallen goedkope Mexicaanse toestellen vervangen...
Een tweede probleem, aldus één van de onderhandelaars van het NAFTA-verdrag, is dat de VS, in tegenstelling tot Mexico, erg lage tarieven heeft krachtens de WTO-regulering. De WTO laat geen willekeurige tariefwijzigingen toe, en het betekent dat Mexicaanse industriële producten nog altijd vrij voordelig naar de VS kunnen als het verdrag wegvalt terwijl de landbouwproducten uit de VS zichzelf uit de markt prijzen zonder verdrag. Voor de landbouwsector in Mexico zou het een erg goede zaak kunnen worden en de VS hebben alles bij elkaar meer te verliezen dan te winnen.
Maar nogmaals, op korte termijn enkele duizenden banen zien verloren gaan in de industrie, miljarden aan investeringen kwijt spelen, het zou voor Mexico bijzonder zwaar aankomen.
De grote winnaars van dit alles zou wel eens China kunnen zijn dat met plezier de industriële export van Mexico zal overnemen.
Het drama van Mexico
Het is een erg oud gezegde: 'Arm Mexico, zo ver van God en zo dicht bij de VS'... We vergeten het te makkelijk vandaag. Mexico is lang geen 'derdewereldland' maar een industriële mogendheid die vijftig jaar geleden nog bij de rijkste landen ter wereld behoorde. Mexico had de eerste revolutie van de 20ste eeuw, nog vóór die van de bolsjevieken, in 1910. Mexico is een trotse natie die in 1938 de oliesector nationaliseerde en uit haar grondwet soevereiniteit en identiteit haalde.
De verandering begon in de jaren '80, met de opkomst van het neoliberalisme en een aantal presidenten die met gulle hand en open zakken het land hebben uitverkocht.
Het was op 1 januari 1994, precies de dag dat het NAFTA-vrijhandelsverdrag van kracht werd, Dat de neozapatisten in Chiapas van zich lieten horen.
Het was in 2012, met het aantreden van de huidige president, dat de oliesector definitief werd hervormd en een feitelijke privatisering mogelijk werd. Noord-Amerika is zelfvoorzienend wat energie betreft. De soevereiniteit van Mexico ging verloren.
Wie wil begrijpen wat Fidel Castro, Hugo Chavez of Evo Morales voor dit continent betekenen, hoeft maar een paar musea in Mexico Stad te bezoeken, de werken van de muralistas of de archeologische sites te bekijken. Dit is een rijk en trots land dat voortdurend wordt onderdrukt.
Wie goed rondkijkt in deze stad vraagt zich af hoe deze mensen weten te overleven, hoe obsceen het is om in positieve termen over 'veerkracht' te spreken, hoe totaal overtrokken onze klachten in Europa soms zijn als je de situatie met hier vergelijkt.
Mexico is een fascinerend land, en al drie jaar lang hoor ik vrienden zeggen dat de situatie nu 'echt' insurrectioneel is, of m.a.w. dat de revolutie elke dag kan uitbreken... maar wie wordt dan de vijand van wie, met corrupte instellingen en door narco's geïnfiltreerde politiekorpsen en burgermilities? Kan dit land een bijkomende golf van sociale ellende aan, met wegvallende inkomsten, tienduizenden migranten en honderdduizenden terugkerende werkers uit de VS?
Het is duidelijk dat Trump geen vriend van Mexico is. Even duidelijk is het dat hij meteen de grootste concurrenten van de VS in het vizier heeft genomen: Mexico, China, Duitsland... En om alle misverstanden te vermijden: Trump is geen neoliberaal, Trump is extreem-rechts en – in de Europese betekenis – conservatief liberaal.
Gecombineerd met een uiterst zwakke Mexicaanse regering is dit een erg gevaarlijke situatie. Sommigen hier denken dat Trump niet zal aarzelen om een oorlog tegen het land te beginnen en de droom van de 19de eeuw – toen de VS reeds een kleine helft van het Mexicaanse grondgebied inpalmde – zal willen waar maken.
Dat is wellicht en hopelijk te ver gezocht. Maar samen met de opkomende extreem-rechtse – 'populistische' – krachten in Europa is het niets om vrolijk van te worden. De linkerzijde, hier en in Europa, moet zich dringend herpakken en zich organiseren om met heldere alternatieven het tij te doen keren.
Francine Mestrum
