Onafhankelijke experts hebben op vraag van de VN de mensenrechten van Afro-Europeanen in België tegen het licht gehouden. In zijn voorlopige conclusies stelt de ‘Working Group of Experts on People of African Descent’ dat Afro-Europeanen in ons land lijden onder racisme en discriminaties. Mensenrechtenschendingen die “endemisch” zijn. Ze verwijzen dan naar de beelden van Leopold II in de publieke ruimte en de dekolonisering van het AfricaMuseum in Tervuren die niet ver genoeg gaat. Hoewel 60 procent van de Afro-Europeanen een diploma middelbaar onderwijs heeft, hebben ze vier keer meer kans om werkloos te zijn dan het nationaal gemiddelde. Discriminaties op de woningmarkt, populistische ‘hate speech’ en verdoken racisme bij de politie zijn andere pijnpunten.

Om hieraan te remediëren stellen de experts dat de grondoorzaak moet worden aangepakt: “een gebrek van erkenning van de ware omvang van het geweld en het onrecht [veroorzaakt door] de kolonisatie.” Ze formuleren een 35-tal aanbevelingen, met als meest in het oog springend de dringende vraag aan de regering om “verontschuldigingen voor de gruwel van de kolonisatie” aan te bieden. Parallel vraagt de Working Group om een ‘Waarheidscommissie’ op te richten die het Belgisch optreden in Congo, Rwanda en Burundi tegen het licht houdt. Andere voorstellen zijn het inzamelen van data over discriminaties; schoolboeken die het koloniale verleden correct voorstellen; het aanpakken van “racial profiling”; enzovoorts.

Enkel kanttekeningen dringen zich op.

- Professor Elikia M’Bokolo (Kinshasa/Parijs), specialist van het Belgisch kolonialisme, stelt met goede argumenten dat niet ‘België’ maar de Belgische elite zich moet verontschuldigen voor de koloniale misdaden. Het grootbedrijf, met voorop Umicore, dat onder de naam Union Minière een eeuw lang de grondstoffen van Katanga exploiteerde. Het leverde superwinsten op, mede dankzij dwangarbeid (toch de eerste decennia). En zo nodig met repressie: bij een grote staking tegen de hongerlonen in het oorlogsjaar 1941 schoot het koloniale leger een honderdtal stakers dood. Voorts organiseerde de UM de afscheiding van het rijke Katanga van het centrale gezag, met als doel de verzwakking en uiteindelijk ook de val van de centrale regering van Patrice Lumumba.

Ook de katholieke kerk zit op de schopstoel, want ondanks de ziekenzorg en het veralgemeend maar rudimentair basisonderwijs legitimeerde de kerk de koloniale misdaden. Missionaris, soldaat en koloniaal ambtenaar waren zes handen op één buik – wat verklaart waarom na de onafhankelijkheid tijdens chaotische opstanden tientallen missionarissen als ‘collaborateurs’ werden vermoord.

Last but not least komt de monarchie in beeld. Onder het bewind van Leopold II kwam volgens ernstige onderzoekers als Léon de Saint-Moulin of Jan Vansina een derde tot tweederde van de bevolking om. En zijn we vergeten dat de parlementaire commissie-Lumumba aantoonde dat koning Boudewijn in een brief aan Belgische topofficieren op bedekte wijze zijn goedkeuring gaf aan moordplannen tegen premier Lumumba? Verontschuldigingen van het establishment moeten gepaard gaan met herstelbetalingen. (Het past hier te herinneren aan het feit dat de familie-Lumumba nooit officieel vergoed is voor de rol van de Belgische elite in de moord op de Congolese premier).

- De kolonisatie is een belangrijke factor die het hedendaagse racisme verklaard, zo stelt de ‘Working Group’. Maar een even belangrijke factor is het neokolonialisme. De ongelijke machtsverhoudingen tussen de laatkapitalistische machten en de kolonies van weleer zorgen ervoor dat elk jaar (2012 als voorbeeld) het Noorden 1.300 miljard dollar in de ontwikkelingslanden pompt, maar datzelfde jaar 3.300 miljard dollar uit het Zuiden zuigt, dankzij grondstoffenroof, interesttransferten, kapitaalvlucht en ongelijke ruil (Apple, Samsung, Sony, Mercedes, Volkswagen: ze beweren niet te weten waar het kobalt in hun producten vandaan komt. Amnesty International pikt dit niet: “Bedrijven die 125 miljard dollar winst maken, zijn ongeloofwaardig als ze beweren dat ze niet kunnen nagaan waar de basisgrondstoffen in hun productieketen vandaan komen.”). Die uitbuiting wordt gehandhaafd met militaire interventies, financiële druk en steun aan lokale potentaten en krijgsheren die de grondstoffentrafiek naar het Noorden gaande houden. De rechtvaardiging rust op een racistisch substraat, verbeeld met de retoriek van “humanitaire” interventies en een ‘ze-kunnen-het-niet-attitude’ in de human interestreportages van onze massamedia.

Een kritische kijk op het neokolonialisme is essentieel om de problemen van het Zuiden te onttrekken aan racistische ‘verklaringen’. Zijn migranten luie gelukzoekers? Of zijn het slachtoffers van de massale inbeslagname van landbouwgronden in het Zuiden door de agro-industrie? Van de verwoestijning van West-Afrika, omdat we er decennialang het aardnotenbekken hebben uitgeput? Van de vrijhandelsakkoorden die we het Zuiden opleggen en die ervoor zorgen dat Europa goedkope producten kan exporteren, wat de lokale industrie kapotmaakt? Van de droogtes, overstromingen en lege waterbassins ten gevolge van de klimaatverandering – waarvoor de ontwikkelde landen de historische verantwoordelijkheid dragen?

- De geloofwaardigheid van de VN zou gediend zijn als de organisatie zelf excuses zou aanbieden voor haar rol in de cover-up van die koloniale misdaden, of erger nog, voor haar rol daarin. Denk aan de rol van de VN in de omverwerping van de eerste Congolese regering van Patrice Lumumba. (Zie daarover mijn artikel op Apache, ‘Dag Hammarskjöld, Katanga en de omverwerping van de regering-Lumumba: de mythe en de feiten’, https://www.apache.be/gastbijdragen/2019/01/18/dag-hammarskjold-katanga-en-de-omverwerping-van-de-regering-lumumba-de-mythe-en-de-feiten/, of mijn boek ‘Crisis in Kongo’, beschikbaar via https://www.scribd.com/doc/39103380/Crisis-in-Kongo). Denk ook aan de ontstellend zwakke VN-onderzoeken over de moord op de Congolese premier Patrice Lumumba (17 januari 1961) en die op zijn Burundese evenknie en geestverwant Louis Rwagasore (13 oktober 1961 (Burundi), waarbij de rol van de Belgische elites in die misdaden uit beeld is gehouden.

Ludo De Witte is auteur van o.m. ‘De moord op Lumumba’ en ‘Als de laatste boom geveld is eten we ons geld wel op. Het kapitalisme versus de aarde’. Hij bereidt een boek voor over de moord op de Burundese premier Louis Rwagasore.

Dit opiniestuk verscheen eerder in gewijzigde vorm in De Standaard