De laatste twee jaren krijgen we veel commentaren, ook in de media, dat de Brexit zou bewijzen dat referenda niet deugen.

Met de nieuwjaar recepties in het vooruitzicht willen we jullie, democraten, helpen wat er op te antwoorden. Doorprik mee het nepnieuws.

Direct Democraten worden, in principe, blij van elk nieuw, waar dan ook, gehouden referendum. Want het referendum is de meest directe, eerlijke en meest inclusieve manier voor burgers om het laatste woord te hebben over belangrijke politieke besluiten als zij aangeven dat te willen. En gelijke stem voor allen met een Belgisch paspoort op zak. En ze hebben niet alleen het natuurlijke recht om referenda af te dwingen over besluiten van politici, maar ook om referenda te starten over hun eigen burgervoorstellen, als ze daarvoor voldoende handtekeningen verzamelen.

Theoretisch want in België is het bindend referendum tot nu toe nog verboden. Alleen niet bindende gemeentelijke volksraadplegingen met veel drempels zijn toegestaan, waarschijnlijk omdat ze toch niet veel betekenen.

Niet iedereen is van directe democratie overtuigd. De laatste jaren stelden veel commentatoren in de media dat de Brexit bewijst dat referenda niet deugen: het volk zou worden opgezweept door verkeerde sentimenten, het zou leiden tot chaos, enzovoort.

Dat is onzin. Want - los van de vraag of er een tweede Brexit-referendum moet komen - het Brexit-plebisciet is geen voorbeeld van directe democratie. Graag leggen wij uit wat je kunt antwoorden!

Waarom Brexit een nep-referendum is

De Brexit en aanverwante volksstemmingen zijn geen referenda maar plebiscieten: nep-referenda die door politici van bovenaf zijn uitgeschreven om hun eigen doelstellingen te dienen. Bijvoorbeeld om een buitengewone legitimatie te krijgen voor een door de machthebbers gewenste optie, of om eigen interne problemen op te lossen.

De vorige Britse premier Cameron besloot bijvoorbeeld tot het Brexit-plebisciet om een definitief einde te maken aan de hopeloze verdeeldheid binnen zijn Conservatieve Partij. De vraagstelling en de spelregels worden doorgaans ad-hoc door de politici vastgesteld – ook Corbyn speelt duidelijk met die gedachten – met het oog op de gewenste uitkomst. Daardoor laten de uitkomsten typisch ook veel vrije ruimte voor interpretatie door de politici, wat sommigen van hen goed uitkomt. Dit heeft geleid tot een impasse in de Britse politiek die nu al 3 jaar duurt.

Plebiscieten zijn er om het volk te manipuleren

Straf hé. Toch is het zo! Terwijl plebiscieten tools zijn voor politici om burgers te manipuleren, is de werking van echte referenda juist omgekeerd: referenda zijn middelen voor burgers om politici te corrigeren als die niet langer representatief zijn. Authentieke referenda worden door burgers geïnitieerd of voorgeschreven door de wet. De inhoud is altijd een uitgewerkt (wets)voorstel: hetzij van het parlement (correctief of verplicht referendum) of van een burgergroep (volksinitiatief). Authentieke referenda worden op basis van dezelfde wettelijke spelregels gehouden. De vorm van de vraagstelling is wettelijk vastgelegd (bent u voor of tegen het voorliggende voorstel). Hierdoor is manipulatie door politici sterk ingeperkt.

Helaas worden plebiscieten en direct-democratische stemmingen in de media beide “referenda” genoemd. Politicologen en politieke partijen zijn zich echter volledig bewust van het onderscheid voor het houden van plebiscieten en bindende referenda op initiatief van de burger zoals dat in Zwitserland mogelijk is.

Verkeerde volkssentimenten?

Er wordt in relatie tot de Brexit ook beweerd dat kiezers zich bij “referenda” laten leiden door sentimenten die opgestookt worden door gewiekste campagne. Daardoor zou de uitslag een willekeurige momentopname zijn. De direct-democratische praktijk in staten die dit echt goed toepassen – met name Zwitserland en vele Amerikaanse deelstaten – laten echter juist zien hoe stabiel de opvattingen van burgers zijn. Zwitserland, dat zo ongeveer per referendum wordt bestuurd, hoort tot de politiek meest stabiele landen ter wereld.

Wij begrijpen ook niet waarom het gevaar van manipulatie meer zou spelen bij referenda dan bij verkiezingen. Referendumcampagnes kenmerken zich juist door een zakelijker en inhoudelijker debat dan verkiezingen. In die laatste springen discussies op een chaotische wijze van de hak op de tak en moet al het gekrakeel uitmonden in één druk op een knop.

Het tegendeel van chaos

Zwitserland bewijst ook dat goed georganiseerde referenda zo’n beetje het tegendeel van chaos oproepen. Sinds de Brexit werden daar al 30 federale georganiseerd. Het zorgt voor rust en orde in het land, omdat steeds duidelijk is wat de meerderheid van de bevolking wel of niet steunt. Eenmaal genomen besluiten kunnen vlot worden uitgevoerd.

Er is in relatie tot de Brexit ook beweerd dat “het referendum” bevolkingsgroepen tegen elkaar opzet. In werkelijkheid is die dynamiek er juist in strikt vertegenwoordigende stelsels. Daar is sprake van een vaste verdeling tussen heersende meerderheid en oppositie. Die moeten elkaar welhaast bestrijden zelfs als ze het diep in hun hart met elkaar eens zijn. In de Zwitserse directe democratie is die verdeling er niet maar is er continu sprake van wisselende coalities en meerderheden. Als partij, organisatie of burger zit je steeds in ander gezelschap en hoor je de ene keer bij de winnaars, de andere keer bij de verliezers. Een referendumuitslag wordt daar niet als iets absoluuts gepresenteerd (zoals Britse politici wel doen met de Brexit), maar is slechts een paukenslag in een voortdurende symfonie. Niemands woord is definitief.

Kortom, laat u niet wijsmaken dat de Brexit een goed voorbeeld is van directe democratie of dat, andersom, de Brexit bewijst dat referenda niet werken. Lieden die dat beweren, weten het niet of willen het niet weten.

Steun Meer Democratie VZW!

Het is heel belangrijk dat er niet alleen campagnes worden gevoerd – Meer Democratie deed de afgelopen jaren tientallen van dit soort acties – maar ook dat ideeën zoals de bovenstaande steeds verder worden verspreid via zoveel mogelijk kanalen. Het is heel belangrijk dat zoveel mogelijk mensen worden wakkergeschud, want alleen inzicht en gezamenlijke democratische actie brengt de goede zaak verder.

Doe vandaag nog een donatie of beter nog, word Vriend van Meer Democratie voor een maandbedrag dat u zelf kiest.

De inzamelactie om congressen rond thema's met o.a. deze onderwerpen te organiseren en de actie om de database op orde te zetten loopt nog steeds; in totaal is €5.500 nodig.

Meer Democratie