Het is stilaan duidelijk dat de corona crisis een enorme impact zal hebben op de sociale structuren die onze maatschappij vorm geven. De gezondheidszorg staat voor een nooit geziene opgave, grote delen van de economie gaan stilaan over in een vreemd soort waakstand die haaks staat op de economische ratrace waarin ieder van ons dagelijks meedraait. Schijnbaar oubollige concepten als solidariteit en burgerzin worden opnieuw vanonder het stof gehaald. Een nevenverschijnsel van deze crisis is dat, door de toegenomen druk op ons sociale bestel, een aantal fundamentele onrechtvaardigheden die normaal verborgen blijven, nu snel zichtbaar worden.

Een eerste voorbeeld is dat de private sector nu al zijn toevlucht zoekt tot publieke middelen en economische werkloosheid. Zo is de internationale luchtvaartindustrie in een record tempo tot stilstand gekomen. En volgens de sector zelf wordt de economische impact zo dramatisch dat publieke steun noodzakelijk zal zijn om dit te overleven. Tegelijkertijd neemt de luchtvaartsector zelf de vlucht vooruit (pun intended) door werknemers (tijdelijk) af te danken. Het personeel bij Virgin Atlantic wordt verplicht om acht weken onbetaald verlof te nemen, en bij het Nederlandse KLM gaan ze meteen voor de nucleaire optie en worden 1.500 tot 2.000 banen geschrapt. Ook in ons land heeft Brussels Airlines al laten weten dat overheidssteun snel nodig zal zijn.

WAKE-UP CALL

Die maatregelen maken pijnlijk duidelijk dat sommige grote private spelers, die soms zelf weinig of niets bijdragen aan de sociale voorzieningen in de landen waar ze gevestigd zijn, maar al te snel rekenen op deze voorzieningen zodra het even slechter gaat. Tegelijk wordt er een cynisch spel gespeeld, waarbij de precaire positie van het personeel wordt gebruikt om een publieke bail-out los te krijgen: trek ons uit het economische moeras, of er vallen massale ontslagen.

De coronacrisis is een wake-upcall. Sectoren die ondergewaardeerd zijn in de samenleving spelen nu een cruciale rol om chaos te voorkomen. De zorgsector is het belangrijkste voorbeeld. In een land als de Verenigde Staten wordt het stilaan pijnlijk duidelijk dat een extreem geprivatiseerd gezondheidssysteem amper of niet in staat is om dit soort crisissen het hoofd te bieden en de zwakkeren in de samenleving te beschermen. De sfeer van nationale eenheid in ons land mag ons niet doen vergeten dat de besparingen in de zorgsector onze weerbaarheid tegen dit soort crisissen hebben ondermijnd. Daarnaast zijn het vaak mensen in precaire sociaal-economische posities die de boel nu draaiende houden. Denk maar aan de vrachtwagenchauffeurs die instaan voor het transport van essentiële goederen, de leerkracht met een tijdelijk contract die nu haar best doet om online lessen te geven, de koeriers van Deliveroo en soortgelijke bedrijven die ons eten brengen, terwijl wij veilig en knus binnen zitten, en werknemers van Amazon en Bol.com, die de spullen bezorgen die wij bestellen vanuit onze quarantaine.

WINDOW OF OPPORTUNITY

De mensen die deels of volledig uit het systeem vallen, zijn nu extra kwetsbaar. Probeer als dakloze maar eens ‘in je kot’ te blijven of je te handhaven, wanneer alle openbare plaatsen en horeca gesloten zijn, en ook de daklozenopvang en voedselbanken noodgedwongen de deuren moeten sluiten. Of wat te zeggen over de vluchtelingen die de komende dagen en weken voor gesloten aanmeldingscentra staan, of in kampen aan de rand van Europa aan hun lot worden overgelaten, terwijl het virus zich ook daar begint te verspreiden? De mensen die voor de crisis al tussen de mazen van het sociale vangnet vielen, moeten nu overleven met weinig of geen noodvoorzieningen en hebben bovendien een grotere kans om ziek te worden.

Crisissen kunnen angstaanjagend zijn, maar ze bieden ook altijd een window of opportunity om fundamentele veranderingen te realiseren. Door de lens van een crisissituatie zien we de samenleving vanuit een ander perspectief, en zijn we in staat om bepaalde structurele evoluties te identificeren, kritisch te evalueren en waar nodig bij te sturen.

Als we uit deze crisis één les moeten trekken, is het wel dat sociale rechtvaardigheid het hoogste goed is in de samenleving en ook zo behandeld moet worden. De coronacrisis kan een kantelpunt vormen in de afbraak van sociale voorzieningen, de sluipende uitbreiding van het zogeheten precariaat, de overwaardering van grote private spelers die hun personeel weinig of geen sociale bescherming bieden en de onderwaardering van publieke diensten als zorg en onderwijs. Aan ons om erover te waken dat deze lessen niet worden vergeten zodra we weer overgaan tot de orde van de dag.

FREDERIK DE ROECK

Postdoctoraal medewerker (UGent), vrijwilliger bij Zomer Zonder Vliegen.
Dit opiniestuk verscheen eerder in De Standaard van 18 maart 2020