Het kan altijd nog erger. Jan Balliauw herinnert er ons aan in een beklemmende documentaire voor Canvas. Zonder mondmasker, maar met een muts en in een blauw gewaad trok hij naar de restanten van de kerncentrale van Tsjernobyl. Hij sprak er met mensen die de ramp miraculeus overleefden. De kans op een nucleaire ontploffing, is klein. Maar als het toch zover is, wordt het pardoes een catastrofe. In 2011 smolt de reactor van Fukushima en daarmee verdween de illusie dat zo’n ongelukken alleen gebeuren in staten die op het punt staan om ineen te klappen. In het hyperprecieze Japan werd de centrale dooreengeschud na een zeebeving. Waar radioactiviteit op grote schaal vrijkomt, staat een heropening van kappers en tuincentra de komende vijfduizend jaar niet op de planning.

Bij Electrabel tillen ze niet zwaar aan die precedenten. Vorige week kwam opnieuw de vraag om enkele reactoren van Doel en Tihange langer in bedrijf te houden. Anders dreigt er een stroomtekort, zo klonk het. Belgische kerncentrales zaten de voorbije jaren vooral in het nieuws wegens plots opduikende scheuren die er niet hoorden te zijn.

‘Hou het veilig’, schrijven we elkaar tegenwoordig, in plaats van ‘warme groeten’. Daarmee bedoelen we: blijf op anderhalve meter afstand, organiseer geen clandestiene barbecue en maak je terstond uit de voeten als er iemand kucht. In heel de wereld houden mensen zich aan deze voorschriften, maar op de ene plek slaat het virus harder toe dan op de andere. Geluk speelt een rol, naast factoren die de verzamelde virologen nog niet doorgrond hebben. Maar ook de overheid maakt het verschil. Duitsland is minder zwaar getroffen dan vergelijkbare landen. Ze hadden er meer testspullen en beschermend materiaal in de kast liggen dan elders. Krankzinnig duur was dat niet. Vooruitziend wel. In Berlijn nemen ze hun voorzorgen, ook op andere vlakken. Na de knal in Fukushima werd een kernuitstap tegen 2022 aangekondigd. De reactoren worden er een na een stilgegelegd, niemand vraagt uitstel en met een stroomtekort zullen de Duitsers nooit te maken krijgen. Ze halen nu wel meer energie uit kolen dan elders, maar ze plannen een afbouw. Het kan, bewijst Oostenrijk, dat geen kernenergie opwekt en vorige week zijn laatste kolencentrale sloot.

Het is altijd de belangrijkste taak van de staat geweest: instaan voor de veiligheid van de onderdanen. Doorheen de geschiedenis nemen bedreigingen altijd nieuwe gedaanten aan. We gaan risico’s anders inschatten en hebben meer of minder middelen om ons te wapenen.

Lange tijd ging het grote gevaar uit van buurlanden met slechte bedoelingen. Dus hebben we geïnvesteerd in een leger dat voor de landsverdediging moest zorgen. Voor de zekerheid hebben we in Kleine Brogel een voorraadje kernraketten liggen. Tot op vandaag kopen we pokkenduur materiaal om te land, ter zee en in de lucht kunstjes uit te halen, in het bijzonder tijdens het defilé op de nationale feestdag. Daarnaast beschermt de overheid ons tegen ziektes door in gezondheidszorg te voorzien. De hele welvaartstaat is een verzekering tegen malheur dat ons overvallen kan. Maar hoe wegen we bedreigingen tegen elkaar af? Welke risico’s zijn vandaag het grootst? Waar strijden we tegen en waar kunnen we desnoods op besparen? Wordt daar eigenlijk over nagedacht?

Als de Russen hun invloedssfeer willen uitbreiden, geven ze nu geld aan extreme partijen die hier de democratie ontwrichten. Of ze moedigen de Brexit aan vanuit een trollenfabriek. Het land met het meest potige leger ter wereld werd op 9-11 het slachtoffer van de spectaculairste terreuraanval ooit. We kunnen niet uitsluiten dat een terrorist in opleiding straks een pipet, een trechter en een microscoop bestelt en aan de slag gaat met een vleermuis en een schubdier. Een F-35-vloot kan er weinig tegen uitrichten.
Calamiteiten zoals orkanen, vloedgolven en ander wild geraas voorkomen we niet met een gesofisticeerd marineschip.

We hebben in ons veiligheidsbeleid een hardnekkige neiging om vooral in te spelen op gevaren uit het verleden. Gevestigde belangen, zoals de wapenfabrieken, kunnen hun eigen winkel goed verkopen en wij betalen de factuur. We zien het straks vast ook bij de farmabedrijven, die ons hun gerief zullen slijten ter voorkoming van covid-20 tot covid-25. Nuttig? Vast wel, tot er weer een ander type virus opduikt.

Bij een echt veiligheidsdebat denken we na over het structureel indijken van risico’s. De kans op pandemieën neemt toe naarmate het klimaat verder ontregeld raakt. Is het slim om met vuur te blijven spelen in Doel en in Tihange? Kan een slimme informaticus een vijandig regime niet meer op de zenuwen werken dan een geraffineerde raket? De meest prijzige veiligheidspolitiek is niet per se de meest duurzame. Ooit waren kanonnen een geschikte investering in de veiligheid. Maar wie er te lang aan vasthield, heeft geen oorlog meer gewonnen.

Hendrik Vos
Deze opinie verscheen eerder in De Standaard van 21 april 2020