Crisis in de retail : opinie door Kristel Van Damme - ACV Puls kijkt in deze sombere tijden naar belangrijke uitdagingen voor de toekomst.

Onze kapitalistische productiewijze wordt gekenmerkt door een cyclus van handelscrisissen. De oliecrisis en de gevolgen begin jaren ’80, de internetzeepbel van 2001, de kredietcrisis van 2007 en nu de coronacrisis. De coronacrisis slaat bijzonder hard toe binnen de retail en in het bijzonder bij de niet-voedingsbedrijven.

Ze moesten in maart twee maanden sluiten en al snel volgden er onheilsberichten. Het leven zoals we het kennen kwam enorm moeizaam op gang, kwatongen zeggen dat het verplicht alleen gaan winkelen de boosdoener was. Echter, volgens mij is meer aan de hand: de cijfers gaan echt niet explosief groeien omdat we arm-in-arm mogen gaan winkelen.
Allereerst zijn mensen angstig om te gaan funshoppen. Men blijft liever thuis, tenzij het echt nodig is. De motivatie is dan ook weggenomen: er was geen of amper vakantie, trouwfeesten worden afgeschaft, enzovoort. De consument had voor de crisis al de weg gevonden naar het internetshoppen, tijdens de lockdown is dit logischerwijs fors toegenomen.
Daarnaast hebben veel mensen inkomensverlies geleden tijdens de eerste maanden van de coronacrisis: onverwachts terugvallen op 70% van je inkomen is niet niets. Tot op vandaag zijn er mensen geheel of gedeeltelijk in tijdelijke werkloosheid. Ze hebben dan misschien wel tijd om te shoppen, maar de centjes blijven uit. We denken ook aan de werknemers en ondernemers in de evenementensector, het toerisme, de luchtvaartsector, … Ze hebben momenteel niet alleen een beperkter inkomen, de onzekerheid over de toekomst blijft de norm.
Hoeveel afdankingen gaan er de komende maanden volgen over alle sectoren heen? Kunnen we dan nu al maar niet beter een centje opzij zetten voor slechtere tijden?

De consument spaart, deden de winkeliers dat dan niet?

Zonder te veralgemenen is het antwoord hierop kort en krachtig neen! We hebben de laatste jaren in de retail de tendens gezien dat het eigen vermogen (lees: het spaarcentje) van de bedrijven drastisch werd teruggeschroefd, tot zelfs minder dan 1% van het actief van de onderneming. Wat is er dan allemaal met dat geld gebeurd? Het werd overgenomen door een grotere bedrijfsgroep die garant staat. Maar wat als het allemaal wat “flou” begint te worden en er rekeningen aan beheerders en hoofdkantoor worden uitbetaald voor zogenaamde bewezen diensten? Of er geld rond gaat van de ene vennootschap naar de andere?
Daardoor konden een hele hoop bedrijven de sluiting van hun bedrijf tijdens de lockdown maar amper bufferen, ook al hadden ze geen of amper loonkosten. Reken hierbij de hoge prijzen voor het vastgoed en je weet dat dit niet houdbaar is. De gemiddelde huurprijs per winkel op de Meir in Antwerpen ligt op dit moment op 2000 euro, per vierkante meter welteverstaan.
Bovendien zijn veel goederen snel verouderd omdat de consument elk seizoen wordt aangespoord om nieuwe spullen te kopen. Zo zit je snel in een negatieve spiraal.

Zal het tij snel keren?

Ik vrees ervoor. De consument zal nog niet meteen de weg terugvinden naar de winkelstraat, behalve dan voor wat schoolgerief en nieuwe kleding voor de kinderen. De bedrijven gaan alles op alles zetten om te overleven, de concurrentiestrijd gaat bikkelhard worden. Lang niet alle bedrijven zullen overleven of er zullen harde beslissingen volgen.
Er zullen dus gaten komen in de winkelstraten, wat nefast is voor het straatbeeld. We zagen dit voor de coronacrisis al gebeuren in verschillende bekende winkelstraten. Je kan het straatbeeld niet blijven vullen met pop-upshops of goedkope winkels.

Kan het anders? Ja!

Ja, we moeten onze lessen trekken uit deze crisis. Niet om papier te vullen en onszelf bezig te houden, maar om echt iets te veranderen. Laten we het gewoon, heel origineel, het nieuwe normaal voor de sector noemen.
Allereerst, als grote les uit het FNG-dossier, moet er meer transparantie en duidelijkheid zijn in de boekhouding van de diverse retailers. 1 onderneming is 1 boekhouding. Als vakbond spelen we onze rol in de ondernemingsraden als de financiële informatie wordt besproken, we kunnen vragen stellen. In Frankrijk is dit bijvoorbeeld veel beter geregeld en kunnen de vakbonden zich laten bijstaan door specialisten waarvoor niets verborgen mag blijven. Alles moet ook in België duidelijk en transparant zijn, zowel voor de medewerkers als de gemeenschap. De beurswaakhond mag dan ook uitgroeien tot een buldog waar je de straat voor oversteekt.

Er zal steun gevraagd worden door de ondernemers en niet onterecht. Maar die steun mag niet onvoorwaardelijk zijn. Welke bijdrage gaat er geleverd worden door de aandeelhouders en de managers? Wat is het project voor de onderneming om zoveel mogelijk banen te behouden?
Een concreet en haalbaar plan dus en niet enkel mooie praatjes. Er zal trouwens niet enkel geld moeten worden vrijgemaakt voor de ondernemingen. De medewerkers in de retail zijn meestal laaggeschoold, de kansen zijn dus eerder beperkt om een nieuwe job te vinden als er klappen vallen in de hele sector. Er zal dus ook zwaar moeten geïnvesteerd worden in de tewerkstellingskansen van deze groep, hierbij denk ik dan zowel aan begeleiding als opleiding voor bijvoorbeeld informatica, talen, enzovoort. Ook de toegankelijkheid tot SWT (brugpensioen) voor vooral vrouwen zal moeten herbekeken worden. Door de te korte beroepsloopbaan zijn vrouwen in onze sector gedoemd om tot 65 jaar te blijven werken.

Ook zal er werk moeten gemaakt worden van een taks op e-commerce. De concurrentie vanuit het buitenland is moordend en er is geen sprake van eerlijke concurrentie. Als het niet kan op Europees niveau zal er op het niveau van België gekeken moeten worden wat op korte termijn haalbaar is.
Er zal eindelijk werk gemaakt moeten worden van een globale visie op de inplanting van nieuwe handelszaken en de toekomst van bestaande handelskernen. Daarbij zal ook het verhaal moeten verteld worden van de huurprijzen.
Naar de klant zal ook gekeken moeten worden. Uiteraard wil iedereen zoveel mogelijk kopen voor zo weinig mogelijk geld. Dat is menselijk … of toch niet? Zijn we consument of gewoon een consumens geworden? Kunnen we consuminderen? Ik denk het wel, maar dat zal niet van de ene dag op de andere gebeuren, een serieuze reset van ons shoppingbrein zal nodig zijn.

En last but not least gaan we moeten waken over de kwaliteit van de tewerkstelling in de sector. Mensen zijn op dit moment onzeker en die onzekerheid mag vertrekken. Je hebt het recht om te weten dat je bedrijf gezond is en wat de plannen op langere termijn zijn. En wanneer je bedrijf wordt overgenomen na faling moet de overnemer al het personeel sowieso mee overnemen.
Werknemers hebben recht op goed betaalde jobs met goede arbeidsvoorwaarden. We horen de werkgevers in de verte al smeken naar meer flexibiliteit, meer tijdelijke en onzekere contracten, … . Het personeel in de winkels is loyaal en fier op hun merk. Bij Brantano heeft dit de pers gehaald, maar we zien dit dagdagelijks in zowat alle bedrijven. Gebruik die loyaliteit, werkgever, het zijn schatten, maar misbruik ze niet. Dan zullen wij op de barricaden staan.

Kristel Van Damme
Algemeen coördinator distributie ACV Puls