NAVO 2030, propagandistische ‘reflectie’ zonder blik in eigen boezem
Ludo De Brabander 15 september 2020

Om de zoveel jaar voelt de NAVO de verplichting om zichzelf heruit te vinden zodat ze zich – zoals dat heet – kan aanpassen aan de nieuwe veiligheidsomgeving of -dreigingen. Begin juni lanceerde NAVO-Secretaris-Generaal Stoltenberg een toekomstreflectie onder de noemer NAVO 2030.

De grootste transformatie van deze trans-Atlantische alliantie vond plaats in de jaren negentig. De Koude Oorlog liep ten einde en met het uiteenvallen van het Warschaupact (het militaire bondgenootschap van de communistische landen dat in 1955 als reactie op de NAVO het daglicht zag) viel ook de natuurlijke vijand weg. Het NAVO-verdrag was daar helemaal op geënt. Volgens dat – nog altijd ongewijzigde – verdrag van 1949 is het de taak van de NAVO om zich collectief te verdedigen tegen een aanval op het grondgebied van een of meerdere van de leden of tegen hun strijdkrachten als die zich in een afgebakende omgeving (in de lucht of op zee) in of rond het NAVO-grondgebied bevinden (artikel 5 en 6). Die bestaansreden viel weg. De NAVO moest zichzelf heruitvinden op gevaar af net als het Warschaupact ontbonden te worden. De instabiliteit in de Balkan en in voormalige Warschaupactgebieden vormden daartoe de ideale gelegenheid. Voortaan zou de NAVO ook operaties buiten het grondgebied in het takenpakket opnemen. Aanvankelijk was er zelfs sprake van ‘niet-artikel 5-opdrachten’ wat illustreert dat ze uitdrukkelijk niet gedekt waren door het bestaande NAVO-verdrag. Sinds het einde van de Koude Oorlog transformeerde de NAVO zich trapsgewijs tot mondiale actor wat grosso modo om de tien jaar een vertaling kreeg in drie strategische concepten. In de praktijk zou de NAVO effectief militaire interventies buiten het eigen grondgebied uitvoeren. Een eerste keer met interventies tijdens de crisis in Joegoslavië, vervolgens in Afghanistan (hoewel die als een verdedigingsoorlog werd verkocht) en Libië. Ook het territorium van de NAVO werd uitgebreid van 16 leden naar inmiddels 30 leden vandaag.

NAVO 2030
Op de laatste NAVO-topbijeenkomst in London begin december 2019, meteen ook het zeventigste verjaardagsfeest van de militaire organisatie, gaven de regeringsleiders NAVO-Secretaris-Generaal, Jens Stoltenberg de opdracht om een ‘reflectieproces’ op te starten over de toekomst van het bondgenootschap onder de noemer NAVO 2030. Het staat er niet met zoveel woorden, maar de spanningen binnen de NAVO zijn zelden zo groot geweest. Aan de vooravond van de eerste NAVO-top in Brussel (2017) noemde VS-president Trump de NAVO nog ‘verouderd’. Hij haalde uit naar zijn NAVO-partners omwille van de volgens hem veel te lage militaire budgetten van zijn Europese bondgenoten. In november 2019 was het dan de beurt aan de Franse president Macron die de NAVO ‘hersendood’ verklaarde. Aanleiding was het optreden van NAVO-lidstaat Turkije in Noord-Syrië en het gebrekkige overleg over de strategische besluitvorming tussen de Verenigde Staten en de andere NAVO-lidstaten. Aan die verdeeldheid lijkt maar geen einde te komen. De spanningen tussen Griekenland en Turkije over de gasvoorraden in de Middellandse Zee sinds deze zomer zijn om te snijden. Begin juni kondigde president Trump – zonder voorafgaandelijk overleg – de terugtrekking van een derde van VS-troepen uit Duitsland aan. Een deel wordt op roterende basis ingezet in Oost-Europa, een ander deel wordt gehuisvest in Italië en België waar ook het hoofdkwartier van het VS-oppercommando zou komen. Tijdens de perslancering van NAVO 2030 meed Stoltenberg om in te gaan op de spanningen binnen het bondgenootschap, maar impliciet is het zijn belangrijkste opdracht om de neuzen weer in dezelfde richting te krijgen.

Het staat er niet met zoveel woorden, maar de spanningen binnen de NAVO zijn zelden zo groot geweest.

NAVO moet ‘onze’ democratieën en waarden beschermen, maar op het terrein…
Om zijn reflectie op NAVO 2030 in goede banen te leiden heeft Stoltenberg een groep van experts aangesteld die hem moeten adviseren om als bondgenootschap “militair sterk te staan, politiek meer vereend te zijn” met een “bredere globale benadering”. Een sterke militaire alliantie is nodig om “onze democratieën” beter te beschermen, aldus Stoltenberg. Dat net een aantal lidstaten op vlak van democratische praktijken (Turkije, Hongarije,… ) daar niet meteen een toonbeeld van zijn is niet iets waar Stoltenberg spontaan een punt van zal maken. De NAVO-Secretaris-Generaal herhaalt ook graag de mantra van de ‘gemeenschappelijke waarden’, die kenmerkend zou zijn voor de alliantie, ook al vallen die meteen van hun voetstuk als we de beelden binnenkrijgen van het vluchtelingendrama dat zich afspeelt op het Griekse eiland Lesbos. De enige ‘waarde’ die er daar in het oog springt is die van de ontmenselijking. De NAVO is niet rechtstreeks betrokken bij wat er zich in Lesbos afspeelt, maar de verantwoordelijkheid ligt wel bij landen die ook lid zijn van de NAVO-club. Bovendien is de NAVO wel actief in het terugstuurbeleid in de Middellandse Zee en speelt het zo een centrale rol in de gemilitariseerde en repressieve afsluiting van de grenzen die het asielrecht ondermijnen. De wapenhandel, de Turkse steun aan extremistische milities of de relaties met het olierijke Saoedi-Arabië zijn slechts enkele voorbeelden die illustreren dat de NAVO-leden het met de verdediging van de ‘rechtsorde’ (zoals vermeld in de preambule van het NAVO-Verdrag) helemaal niet zo nauw nemen.

Recept voor een Koude Oorlog 2.0.
De dreigingen die Stoltenberg opsomt als uitdaging voor NAVO 2030, zijn geen verrassing. Zo zijn er de “onverminderde Russische militaire activiteiten”, voelen de “Islamitische Staat en andere terreurgroepen zich aangemoedigd”, “promoten statelijke en niet-statelijke actoren desinformatie en propaganda” en is er de “opkomst van China die fundamenteel de mondiale machtsverhoudingen heeft veranderd”. De NAVO wijst graag met de vinger naar de buitenwereld zonder de hand in eigen boezem te steken. Zelfkritiek is de organisatie vreemd.

De NAVO wijst graag met de vinger naar de buitenwereld zonder de hand in eigen boezem te steken.

De Corona-epidemie stak er een stokje voor, maar de NAVO-manoeuvres Defender 2020 waren niet alleen bedoeld als de grootste militaire oefeningen sinds de Koude Oorlog, ze viseerden ook duidelijk Rusland. China telt welgeteld vier kleine militaire basissen in het buitenland, terwijl de NAVO-bondgenoten er over honderden beschikken wereldwijd, niet in het minst in de strategische zone van China. De NAVO-lidstaten zijn verantwoordelijk voor meer dan de helft van de wereldwijde militaire uitgaven die sterk in stijgende lijn gaan, die van China bedragen iets meer dan 10 procent. Toch waarschuwt Stoltenberg: “Ze investeren zwaar in moderne militaire capaciteiten, met inbegrip van raketten die alle NAVO-landen kunnen bereiken. Ze komen dichter bij ons in ‘cyberspace’. We zien ze in de Noordpool, in Afrika… en ze werken meer en meer samen met Rusland.” De NAVO en haar lidstaten tolereren duidelijk niet dat andere grootmachten hun historisch monopolie als mondiale militaire actor doorbreken, want dan is er sprake van een ‘bedreiging’.

Drie dagen na Stoltenbergs persconferentie over NAVO 2030, keurde de VS-Senaatscommissie een nieuw fonds goed, het ‘Pacific Deterrence Initiative’ ter waarde van 6 miljard dollar. De bijhorende boodschap van de Commissie is om een “sterk signaal te sturen naar de Chinese Communistische Partij dat Amerika zicht sterk engageert in het verdedigen van onze belangen” in de regio. Stel je voor dat China zo’n fonds zou goedkeuren voor zijn belangen in de Amerikaanse regio, het zou gezien worden als een regelrechte oorlogshandeling. De pot verwijt de ketel. Propaganda en desinformatie zijn alleen maar verwerpelijk als het van onze zelfverklaarde tegenstander afkomstig is, ook als is Donald Trump ongetwijfeld de grootste systematische leugenaar in de geschiedenis van de VS. Ook het bestaan van terreurgroepen wordt graag losgezien van decennialange westerse destabiliseringspolitiek in het Midden-Oosten.

Een nog mondialere NAVO?
Daarnaast benadrukte Stoltenberg dat in een wereld van mondiale concurrentie, er een mondialere benadering nodig is. Hij benoemde expliciet Australië, Japan, Nieuw-Zeeland en Zuid-Korea als landen waarmee er nog nauwer moet worden samengewerkt. En dat is nodig om “de mondiale regels en instellingen te verdedigen die ons al decennia veilig houden”. Als er op dit ogenblik een land op uit lijkt te zijn om de internationale politieke infrastructuur zoals die na de Tweede Wereldoorlog rond de Verenigde Naties is opgebouwd, te ontmantelen, dan is het toch wel de VS van president Trump.

Als er op dit ogenblik een land de internationale politieke infrastructuur probeert te ontmantelen, dan is het toch wel de VS van president Trump.

Onder de noemer ‘America first’ heeft de VS-president dat met de gebruikelijke ruchtbaarheid via het medium twitter vertaald door het internationaal rechtssysteem te ondermijnen en akkoorden of lidmaatschappen van VN-organisaties op te zeggen, overigens zeer tegen de zin van de meeste van zijn NAVO-bondgenoten. Denken we maar aan de terugtrekking uit het nucleair akkoord met Iran, het INF-akkoord en het VN-wapenhandelverdrag; de illegale verhuizing van de VS-ambassade naar Jeruzalem; het op droog zaad zetten van UNWRA (dat basisvoorzieningen levert aan Palestijnse vluchtelingen); het stopzetten van het lidmaatschap van UNESCO en de recente aankondiging om dat ook te doen met de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO), enz. Vraag is dus hoe de NAVO denkt het internationaal rechtssysteem te verdedigen als de leidende natie van de NAVO het systematisch ontmantelt. Zoals gezegd, binnen de NAVO-propaganda is er geen enkele plaats voor zelfkritiek.

Oude wijn
Die mondiale ambities van de NAVO en de uitbouw daarvan zijn overigens al veel ouder dan vandaag. De NAVO heeft sinds het einde van de Koude Oorlog tal van bilaterale overeenkomsten afgesloten wereldwijd. Ivo Daalder, de voormalige VS-ambassadeur van de NAVO, gebruikte al in 2006 de term ‘Globale NAVO’ om te pleiten voor een wereldwijde alliantie van democratieën, ook als daar landen onder vallen als Colombia of Israël. Daarnaast zijn er allerlei internationale samenwerkingsverbanden opgericht met regionale groepen van landen zoals de Mediterrane Dialoog, het Istanboel Samenwerkingsinitiatief of het Partnerschap voor Vrede (met in deze laatste vooral voormalige Sovjetrepublieken). De NAVO is al meer dan een kwart eeuw lang een mondiale organisatie in ontwikkeling. Nu Stoltenberg daarenboven ook nog eens de nadruk legt op de politieke en economische rol van de NAVO, brengt dat de militaire alliantie steeds meer in het vaarwater van de Verenigde Naties, die er bijgevolg – in naam van de ‘verdediging van de internationale instellingen’ – verzwakt dreigt uit te komen.

Bron: https://www.uitpers.be/navo-2030-propagandistische-reflectie-zonder-blik-in-eigen-boezem/