SACHA DIERCKX

DOWNLOAD HIER DEZE PAPER (PDF)

Het debat over belastingen is vaak nogal complex. Zo circuleren er heel wat argumenten tegen een vermogensbelasting, waar het voor de geïnteresseerde leek vaak moeilijk is om de getrouwheid van die argumenten te beoordelen. Dit stuk weerlegt vijf mythes die tegenstanders van een vermogensbelasting aanhalen. De conclusie: een effectieve en rechtvaardige vermogensbelasting is perfect mogelijk.

'De overheid zal streven naar een eerlijke bijdrage van die personen die de grootste draagkracht hebben om bij te dragen, met respect voor het ondernemerschap.' Zo staat het in het regeerakkoord van de regering-De Croo. Ondertussen is gebleken dat het een gewijzigde versie van de effectentaks wordt van de regering-Michel. Die moet jaarlijks 420 miljoen euro opbrengen en blijft daarmee ver ver van de vele miljarden die een vermogensbelasting zou kunnen opbrengen.

De pleitbezorgers van de miljonairs halen al jaren allerlei argumenten aan tegen zo'n vermogensbelasting. Een eerste verdedigingslinie is dat een vermogensbelasting ongewenst is. Ze zou onrechtvaardig zijn, ze zou op de al sterk belaste schouders van de middenklasse terechtkomen, of ze zou leiden tot economische rampspoed. Een tweede verdedigingslinie is dat een vermogensbelasting onmogelijk is. Zelfs als ze gewenst zou zijn, dan nog leidt een vermogensbelasting tot kapitaalvlucht en/of is ze praktisch onmogelijk.

Beide verdedigingslinies zijn een beetje als de verdediging van KAA Gent: als je er een zeer vluchtige en oppervlakkige blik op werpt dan lijkt het sterk te staan, maar vanaf je er ook maar een klein beetje dieper op ingaat, is de verdediging zo lek als een zeef.

MYTHE 1: 'DE RIJKEN BETALEN AL TE VEEL BELASTINGEN'
'De belasting is weer lastig, ja, dat is een echte plaag', zong Raymond van het Groenewoud in 1998 in 'Help de rijken' ironisch. En inderdaad, als je sommige commentatoren hoort, lijkt het wel alsof niemand hier rijk kan worden, omdat we ze 'platbelasten'.

Tegenstanders van een vermogensbelasting goochelen daarbij met een grafiekje waar ze de belastingen op vermogen tegenover het bbp plaatsen. 'Wordt al eens vergeten: de totale belastingdruk op kapitaal is al hoog', zo tweette Bart Van Craeynest, hoofdeconoom bij VOKA, onlangs nog. Zoals al heel vaak gesteld is, is dat een verkeerde voorstelling van zaken. Kevin Spiritus, die zo'n internationale rangschikking eerder al onzinnig noemde, beaamde dat vorige maand nog in dit blad.(1)

Ten eerste worden de inkomsten vaak afgezet tegenover het bbp. Dat is echter een slechte indicator. Als een land veel vermogen heeft opgebouwd, kunnen de belastinginkomsten uit vermogen in verhouding tot het bbp hoog zijn, terwijl de belastingen op vermogen toch heel laag zijn.

Een cijfervoorbeeld maakt veel duidelijk. Stel dat twee landen een zelfde bbp hebben (100€), maar het ene land heeft veel vermogen opgebouwd (200€), terwijl het andere land een pak minder vermogen heeft (50€). Als beide landen 5€ belastingen ophalen uit vermogen, is de verhouding tegenover het bbp in beide landen hetzelfde (5%, 5€ op 100€ bbp). Toch heeft het ene land feitelijk een veel lagere belasting op vermogens dan het andere land. Terwijl de belastingvoet in het land met veel vermogen 2,5% bedraagt (5€ belastingen op 200€ vermogen) is dat in het andere land 10% (5€ belastingen op 50€ vermogen).

België is precies zo'n land met heel veel vermogen. Volgens Crédit Suisse heeft België het vierde hoogste mediaan netto vermogen ter wereld.(2) Zelfs al zijn de belastingen op vermogen in België dus laag, als je de inkomsten uit belastingen op vermogen tegenover het bbp plaatst, lijkt het alsof België vermogen zwaarder belast. Een betere manier is dus om de belastinginkomsten af te zetten tegenover het vermogen zelf. Dan is België al heel wat minder uitzonderlijk.

Ten tweede zeggen algemene cijfers niks over welke belastingen het gaat en over de verdeling van die belastingen. De Europese Commissie zegt zelf dat het berekenen van een belastingvoet op kapitaal zeer moeilijk is, en is daarom ook voorlopig gestopt met de berekening van zo'n indicator.(3) Bovendien zitten in de 'vermogensbelastingen' zoals de Commissie ze definieert heel wat belastingen die we niet als vermogensbelastingen op de allerrijksten kunnen beschouwen. Zo zijn de registratiebelasting en de verplichte sociale bijdragen van zelfstandigen meegenomen in de cijfers.

Voor de rijken zijn er ook veel achterpoortjes en inkomsten die niet belast worden. Zo wordt de meerwaarde op aandelen niet belast, terwijl zo'n 80% van de aandelen in bezit is van de rijkste 10% Belgen.(4) Daarnaast is er de erfenisbelasting, die de middenklasse wel betaalt, maar die grote vermogens gemakkelijk ontwijken via fiscale constructies. Er zijn de huurinkomsten die niet belast worden, terwijl 71,4% van de waarde van vastgoed ander dan de eigen woning in handen is van de rijkste 10% (en terwijl België sinds kort een Europese boete moet betalen omdat het binnenlandse en buitenlandse huurinkomsten op een andere manier belast). Deze achterpoortjes deden de Financial Times in 2016 nog schrijven: 'De Belgische belastingvoordelen voor de rijken zijn bijna zo beroemd als de Belgische chocolade'.(5)

Als je al deze feiten kent, is het dan ook geen toeval dat het aantal (super)rijken in België de laatste decennia sterk toegenomen is, net als hun rijkdom. Volgens het Global Wealth Databook (2019) van Crédit Suisse steeg het aantal miljonairs van 72.000 in 2000 tot 279.000 in 2019.(6) Hun gezamenlijk vermogen groeide van 167 miljard dollar in 2000 naar 625 miljard euro in 2019. Als de rijken 'platbelast' zouden worden, hoe kunnen die vermogens dan steeds hogere pieken bereiken?

Daarbij valt ook nog te noteren dat het aandeel van kapitaal stijgt – wereldwijd en in België – ten nadele van het aandeel van arbeid. Dat betekent dat veelal rijke kapitalisten een groter deel van de koek krijgen. Als de belastingen op vermogen of vermogensinkomsten niet stijgen, neemt hun vermogen dus ook sneller toe.

Conclusie: de belastingen op vermogen zijn in België niet al te hoog, er zijn redelijk wat achterpoortjes voor rijke Belgen. Door deze twee gegevens is het vermogen van de rijksten sterk gestegen, terwijl de armoede in België niet gedaald is en een steeds groter deel van de bevolking het moeilijk krijgt.(7)

MYTHE 2: 'EEN VERMOGENSBELASTING RAAKT DE MIDDENKLASSE'
'De hardwerkende Vlaming' zal de rekening betalen: het is één van de argumenten van de tegenstanders van een vermogensbelasting. Zo zei Theo Francken in een interview met het Leuvense studentenblad Veto meer dan de helft van Lubbeek een bedrag van 1 miljoen euro op de rekening staan.

Dat een maatregel de zogenaamde 'hardwerkende Vlaming' zou raken, is een argument dat natuurlijk heel selectief gebruikt wordt. Nooit hoor je het als het gaat om de besparingen bij De Lijn en de NMBS, bij de loonnormwet die loonstijgingen beperkt, of de besparingen op het pensioen van een bruggepensioneerde.

Maar het is ook gewoon fout. Volgens de meest recente cijfers bedraagt het mediaan netto vermogen in België 212.500 euro.(8) Als je een netto vermogen bezit van 1 miljoen euro, behoor je tot de rijkste 6% huishoudens. Een vermogensbelasting die zou beginnen vanaf 1 miljoen euro netto vermogen zou dus enkel de kleine groep rijkste Belgen treffen.

Bovendien is er de vraag hoe je een vermogen van 1 miljoen euro bijeen kan krijgen. Theo Francken gaf zelf een hint in het eerder genoemde interview: 'Wie drie generaties goed heeft gewerkt, geen zotte dingen heeft gedaan, en hier of daar een erfenis kreeg, komt snel aan een miljoen.' Zelfs als je elke maand 1.000 euro kan sparen en een gemiddeld rendement haalt van 2% (en je geld dus niet op een spaarboekje staat, zoals bij de overgrote meerderheid van de Vlamingen), moet je dat 49 jaar volhouden om aan een vermogen van 1 miljoen euro te geraken.(9) Wie kan 49 jaar lang elke maand 1.000 euro sparen?

Je wordt dus in de eerste plaats geen miljonair door hard te werken en goed te sparen, maar door te erven en door kapitaalinkomsten op te stapelen.(10)

MYTHE 3: 'EEN VERMOGENSKADASTER IS ONHAALBAAR/ONWENSELIJK'
Wie toch nog denkt dat grote vermogens opgebouwd worden door hard werken, en dat ook de middenklasse meer dan een miljoen euro bezit, kan maar beter pleiten voor de oprichting van een vermogenskadaster. Dat laat toe om de vermogens beter in kaart te brengen (en zou ook kunnen toelaten om meer data te krijgen over de opbouw van vermogen).

Toch kanten tegenstanders van een vermogensbelasting zich tegen zo'n vermogenskadaster. Het zou enerzijds onhaalbaar zijn. 'Wie gaat dat allemaal in kaart brengen – laat staan jaarlijks waarderen?', vraagt een directeur vermogensplanning zich af in De Tijd. Anderzijds zou het onwenselijk zijn – het argument van Big Brother weerklinkt al snel. Zo zei Minister van Justitie Vincent Van Quickenborne onlangs nog dat Open VLD niet zal toelaten dat er een vermogenskadaster komt 'waarbij men komt kijken welke wijn in je kelder ligt.'

We kunnen daarbij ten eerste wijzen naar de discrepantie tussen de vermogens enerzijds en arbeid anderzijds. De arbeidsinkomens worden door werkgevers rechtstreeks doorgegeven aan de fiscus. Als dat daarvoor geen probleem is, waarom zou het dan wel voor vermogens en vermogensinkomsten zijn?

Ten tweede is er op internationaal niveau steeds meer aandacht voor transparantie en het uitwisselen van gegevens. Dat betekent dat de Belgische fiscus meer en meer gegevens krijgt over buitenlandse eigendommen van Belgische inwoners.

Ten derde zijn heel wat gegevens al gekend, en is de waardering van het grootste deel van het vermogen zeer gebruikelijk. Voor beursgenoteerde aandelen, obligaties, beleggingsfondsen en voertuigen stellen zich weinig problemen. Voor niet-beurgenoteerde ondernemingen bestaan waarderingsmethodes die voor allerlei transacties al gebruikt worden. En ook wat de kunstverzamelingen en wijnkelders betreft, bestaan er eenvoudige oplossingen. Zo zijn waardevolle bezittingen zoals kunstwerken en dure wijnkelders vaak verzekerd. Bovendien zou de fiscus inzage kunnen krijgen in de bankrekeningen van vermogende Belgen en zo grote transacties automatisch kunnen bekijken.

Dat brengt ons bij een vierde punt. De FOD Financiën zou een speciale cel kunnen krijgen die de 10% rijkste Belgen controleert. Die cel kan verzekeren dat de gegevens in het vermogenskadaster correct en volledig zijn, zich specialiseren in het klein gedeelte moeilijker te waarderen activa, en fiscale fraude bij de superrijken tegengaan. Een OESO-rapport uit 2009 gaf al aan dat zo'n cel een essentiële bijdrage kan leveren om fiscale fraude te bestrijden.(11) 23 van de 58 landen die de OESO onderzoekt hadden in 2017 zo'n speciale cel voor de superrijken.(12)

Dat een vermogenskadaster mogelijk is, bewijzen ook tal van andere landen die zo'n vermogenskadaster hebben, waaronder Nederland, Frankijk, IJsland en Noorwegen. Ook in België geven meer en meer commentatoren toe dat een vermogenskadaster mogelijk is. Zo zei ex-gouverneur van de Nationale Bank Luc Coene al in 2014 dat een vermogenskadaster 'redelijk eenvoudig' is. Fiscaal advocaat Jan Tuerlinckx stelt dat we al een soort vermogenskadaster hebben en noemt degenen die 'nog strijd voeren tegen een vermogenskadaster (…) late roepers in de woestijn'.(13) Volgens journalist Ludwig Verduyn van de website De Rijkste Belgen is er almaar meer transparantie, en wordt het dus gemakkelijker om het vermogen van de rijke Belgen in kaart te brengen.(14)

Conclusie: een vermogenskadaster is perfect haalbaar, en is ook wenselijk om meer (fiscale) transparantie en betere data over de vermogensongelijkheid te verkrijgen.

MYTHE 4: 'EEN VERMOGENSBELASTING WERKT NIET'
Een vermogensbelasting werkt niet, zo klinkt het unisono bij de apologeten van de ongelijkheid. Vreemd hoeveel tijd en energie ze steken in het bestrijden en ondermijnen van iets wat dan toch niet zou werken.

Je kan natuurlijk wijzen naar recente gedrochten zoals de effectentaks of de speculatietaks. Het is een beproefde strategie van conservatieve partijen. Stap 1: Voer een zogenaamde 'belasting op de rijken' in omdat de publieke opinie daar voorstander van is. Stap 2: Maak die belasting ineffectief door zo veel mogelijk achterpoortjes, uitzonderingen en ontwijkingsmogelijkheden. Stap 3: Gebruik de lage opbrengst om te zeggen dat je altijd al gelijk had en dat belastingen op kapitaal/vermogens niet werken. Stap 4: Schaf de belasting weer af. Het gevaar bestaat dat de nieuwe effectentaks van de regering-De Croo trouwens hetzelfde lot beschoren is.

Een echte vermogensbelastingen moet álle vormen van vermogen in aanmerking nemen, zodat er een brede belastbare basis is, en zodat uitzonderingen en achterpoortjes niet misbruikt kunnen worden om de belasting te ontwijken.

Tonen andere landen dan niet aan dat een vermogensbelasting niet werkt? Hier wordt vaak naar Frankrijk gewezen, en de zogenaamde 'rijkentaks' van Hollande. Maar die 'rijkentaks' waar naar verwezen wordt, was helemaal geen vermogensbelasting, maar een inkomstenbelasting op heel hoge inkomens. De echte vermogensbelasting in Frankrijk, de ISF, heeft jaren redelijk gewerkt, en bracht de laatste jaren zo'n 5 miljard euro op ondanks de beperkte reikwijdte en de bewust gecreëerde achterpoortjes. Thomas Piketty noemt de afschaffing van de ISF door president Macron dan ook een 'historische fout', en pleit voor een vernieuwde ISF zonder achterpoortjes.(15)

Ook in andere landen heeft een vermogensbelasting al bewezen te werken. Noorwegen en Zwitserland hebben al decennialang een vermogensbelasting. In 1995 hadden zo'n 14 OESO-landen nog een vermogensbelasting, met uitzondering van Canada allemaal Europese landen. De afschaffing sindsdien is vooral een ideologische keuze, geen wetmatigheid.

Dat niet vaststaat dat rijken zo'n belasting zullen ontwijken, bewijzen onder meer ook Denemarken en Zweden. Saez en Zucman rapporteren dat een vermogensbelasting daar maar zo'n 1% ontwijking veroorzaakte.(16) In andere landen, zoals Colombia en Zwitserland, is dat meer, en daarom schatten zij dat in de VS het aangegeven vermogen dat belast zou worden 15% lager zou liggen dan het volledige vermogen. Maar dat is vooral een reden om een vermogensbelasting te maken met een brede belastbare basis, zonder uitzondering. Zoals fiscaal advocaat Victor Dauginet zegt: 'Ook een radicale vermogensbelasting is technisch mogelijk'.(17)

Ontwijking is zeker geen reden om géén belasting te heffen. Zwart werk bestaat helaas nog altijd, en toch stelt niemand voor om de belasting op arbeid volledig af te schaffen. Btw-fraude bestaat ook, maar toch stelt niemand voor om de btw volledig af te schaffen. De enige reden dat het argument bij een vermogensbelasting gebruikt wordt, is omdat tegenstanders niet willen dat de rijken betalen.

Conclusie: een vermogensbelasting die goed werkt, met een brede belastbare basis zonder uitzonderingen, vrijstellingen en achterpoortjes, is perfect mogelijk.

MYTHE 5: 'DE VERMOGENS ZULLEN WEGTREKKEN'
Een ander argument is dat de grote vermogens hun hebben en houden zullen pakken en België verlaten, met desastreuze gevolgen voor de economie. Ook dat is geen valabel argument. Een studie uit 2016 bekeek of de rijkste Amerikanen gebruikmaken van verschillen in belastingtarieven om van de ene naar de Amerikaanse staat te verhuizen.(18) Hun conclusie: 'De meest opvallende bevinding is hoe weinig elites bereid lijken te zijn om belastingvoordelen over de staatsgrenzen heen in de VS uit te buiten.' Eén van de auteurs van de studie beschrijft in zijn boek ook de miljonairsmigratie in mondiaal opzicht: 'Van de wereldwijde miljonairs leeft een overgrote meerderheid in hun geboorteland, en maar een klein deeltje – zo'n 5% – verhuist nadat ze hun rijkdom vergaard hebben'.(19)

Bovendien zijn er mogelijkheden om kapitaalvlucht deels tegen te gaan. Harmonisering en afspraken op Europees niveau zijn te verkiezen. Maar een land alleen kan ook veel doen (als het juridische obstakels in onder meer de EU-wetgeving overwint). Zo is er de mogelijkheid om belasting te heffen op nationaliteit in plaats van op woonplaats. Een Belg die naar Monaco verhuist, zou dus de Belgische vermogensbelasting blijven betalen. Een andere mogelijkheid is een 'exit tax': iemand die naar het buitenland verhuist, moet nog een belasting betaal op zijn/haar vermogen. Dat kan op twee manieren: ofwel blijft de vermogensbelasting nog een aantal jaren doorlopen (in een voorstel voor California is dat bijvoorbeeld nog 10 jaar na het vertrek), ofwel wordt er een eenmalige hogere belasting op het vermogen geheven. Zo'n exit taks is ook niet onredelijk: het vermogen is immers grotendeels verdiend in België, en mede dankzij de Belgische investeringen in onderwijs, infrastructuur, gezondheidszorg, subsidies, …

Conclusie: een vermogensbelasting zorgt maar voor een zeer beperkte kapitaalvlucht, en er bestaan verschillende mogelijkheden om (de gevolgen van) die kapitaalvlucht te beperken.

WAAROM EEN VERMOGENSBELASTING ZO BELANGRIJK IS
Samengevat: een effectieve vermogensbelasting die enkel de rijken raakt is mogelijk en zal niet leiden tot een fiscale exodus; een vermogenskadaster dat mogelijk en wenselijk is, maakt zo'n effectieve vermogensbelasting nog gemakkelijker. De argumenten tegen een vermogensbelasting vormen dus een defensie met serieuze gaten. Maar zoals iedereen die al tegen Romelu Lukaku heeft gespeeld weet, is een verdediging vooral slap als ze tegen een sterke aanval staat.

De argumenten voor een vermogensbelasting zijn solide. Het belasten van vermogenswinsten (zoals meerwaarde en huurinkomsten) zou een goede zaak zijn, maar het zorgt enkel dat de bestaande ongelijkheid niet al té veel verder groeit. Behalve de vermogensbelasting, is er geen enkele belasting die de scheefgroei tussen rijk en arm van de afgelopen decennia terugschroeft. Wie het onaanvaardbaar vindt dat de rijkste 1% Belgen zo'n 24% van het totale netto vermogen bezitten, ongeveer even veel als de 75% armste Belgen, kan niet anders dan voor een vermogensbelasting zijn.(20)

Dat is ook een kwestie van democratie. Of vinden we echt dat de Marc Couckes en families als de de Spoelberchs zo veel meer te zeggen mogen hebben over onze economie als de gewone burger? En vinden we het oké dat die economische ongelijkheid zich ook vertaalt in politieke ongelijkheid, waarbij de rijke kiezer ook meer invloed heeft op politieke beslissingen?

Tot slot is het ook een kwestie van prioriteiten. Wat vinden we belangrijker? Een grotere SUV, een extra vlucht met een privéjet, of een groter zwembad bij de villa? Of een tweede maaltijd voor gezinnen in armoede, menswaardige opvang voor een gezin dat een oorlog ontvlucht is en leefbare en betaalbare woning voor iedereen? Volgens het regeerakkoord zal de regering-De Croo de uitkeringen nog altijd onder de armoedegrens houden. Een echte vermogensbelasting zou nochtans ruim voldoende geld opleveren om alle uitkeringen tot boven de armoedegrens op te trekken.

De regering kan daarbij alvast rekenen op de volle steun van de bevolking. Uit eerdere peilingen blijkt dat 70 tot 85% van de Belgen voorstander is van een vermogensbelasting, en een zeer recente peiling bevestigt dat.(21) Het probleem is dus niet gebrek aan publieke wil maar gebrek aan politieke wil. Die politieke wil zal er enkel komen onder druk van de samenleving. Tijd voor progressieve organisaties en partijen om nog wat meer druk te zetten dus.

VOETNOTEN

1. Zie Knack, 04/11/2020, Kevin Spiritus: 'Mensen zijn gewoon bang om correct te worden belast'. Zie Samenleving & Politiek, november 2020, Sarah Kuypers & Kevin Spiritus: 'Een nieuwe effectentaks is geen goed idee'.
2. Global Wealth Report 2020.
3. Zie Annex B bij het Taxation Trends Report 2020.
4. Kuypers, S. & Marx, I. (2020). De vermogensverdeling in België: een actualisering op basis van de derde golf van het HFCS. CSB, Universiteit Antwerpen.
5. FT, Belgium tries to fix one of Europe's most skewed tax systems, 28/09/2016.
6. Zie het Globz.
7. Zie de Denktank Minerva-studie: Een nieuwe kwetsbaarheid. De lagere inkomensklassen in België (2019).
8. Kuypers, S. & Marx, I. (2020). De vermogensverdeling in België: een actualisering op basis van de derde golf van het HFCS. CSB, Universiteit Antwerpen.
9. De Smet, D. (2019). Als je 1.000 euro per maand spaart, moet je al meer dan 83 jaar werken om netto 1 miljoen vermogen op te bouwen. De Standaard, 16/05/2019.
10. Zie ook https://ongelijkheid.be/Privevermogen-in-Belgie-Get-rich.
11. Rapport Engaging with High Net Worth Individuals on Tax Compliance.
12. Rapport Tax administration 2019, p. 53.
13. Knack, 28/10/2020, De impact van 'Panama Papers': Wat zeven jaar geleden aanvaard werd, heet nu fiscale fraude.
14. Lemmens, K. (2020). België telt 29 miljardairs. De Standaard, 03/01/2020.
15. Zie de blog van Thomas Piketty op de website van Le Monde, 10/10/2017, The suppression of the wealth tax: an historical error.
16. Saez, E. & Zucman, G. (2019). How would a progressive wealth tax work? Evidence from the economics literature.
17. Desmet, L. (2020). De miljarden die door de handen van politici passeren, worden niet professioneel beheerd. De Morgen, 08/10/2020.
18. Young, C et al. (2016). Millionaire migration and taxation of the elite: evidence from administrative data. American Sociological Review, 81(3), pp. 421-446.
19. Young, C. (2017). The myth of millionaire tax flight: how place still matters for the rich. Stanford University Press.
20. Apostel, A. (2020). Wat een coronataks echt kan opbrengen. Samenleving & Politiek, oktober 2020, pp. 50-57.
21. Eerdere peilingen zijn samengevat in de denktank Minerva-studie 'Vijf principes voor een rechtvaardige fiscaliteit' (2016). Voor de recente peiling, zie www.cncd.be/sondage-2020.

Eerder verschenen in: Samenleving & Politiek, Jaargang 27, 2020, nr. 10 (december), pagina 50 tot 57.