Kernwapens, terug van weg geweest

Tot voor kort hadden meer Belgen schrik van het covid vaccin dan van kernwapens. De nucleaire dreigementen van Poetin hebben ons opnieuw wakker geschud. Ook in ons land zijn burgers massaal naar de apotheker getrokken om jodiumtabletten af te halen. Karel De Gucht en Kol. Roger Housen probeerden op televisie de dreiging nog te minimaliseren. “Bluf van Poetin.” Maar had Poetin in 2008 ook niet gezegd dat hij de Krim en Oost-Oekraïne zou afnemen omdat de NAVO Oekraïne toch lidmaatschap had beloofd ? “Allemaal bluf.” In 2014 was het echter zo ver. Check. Eind vorig jaar verzamelde Poetin 150.000 troepen. Opnieuw dachten we dat Poetin blufte. Toch oorlog. Check.

Decennialang horen we ook dat kernwapens onze veiligheid ten goede komen. De gigantische destructiekracht levert paradoxaal afschrikking, stabiliteit en vrede op, zo luidt het. De eerlijkheid gebiedt dat we dat niet (kunnen) weten. Voorstanders kunnen enkel “geloven” dat het werkt.
Meermaals werd de afgelopen weken de vergelijking met de Cuba crisis van 1962 gemaakt. Volgens Robert McNamara, de toenmalige Amerikaanse Ministier van Defensie, was de voornaamste factor die gemaakt heeft dat de wereld toen niet in een kernoorlog is getuimeld niet afschrikking, maar geluk. Hoeveel keer kunnen we geluk hebben ?
De oorlog door Rusland lijkt alvast opnieuw te bewijzen dat kernmachten hun atoomwapens blijkbaar als een vrijgeleide zien om gelijk wie aan te vallen. “Ons kunnen ze toch niets maken.”
En voor zij die geloven dat kernwapens in het verleden tenminste voorkomen hebben dat kernmachten werden aangevallen: Pakistan heeft verschillende malen Indisch Kashmir bestookt. In 1999 vielen in die oorlog meer dan 1.000 doden. In februari 2019 leverde het een luchtoorlog op tussen deze twee kernwapenstaten, waarbij minstens één gevechtsvliegtuig werd neergehaald. Valt dat onder de noemer stabiliteit ? Wat zal het de volgende keer zijn ? Erger, kernwapenstaten werden al meermaals door niet-kernwapenstaten aangevallen, de zoveelste indicatie dat kernwapens van weinig nut zijn voor de nationale veiligheid. Het beste voorbeeld is de Yom Kippur oorlog in 1973 toen Syrië en Egypte langs twee zijden Israël aanvielen. De Israëlische kernwapens zorgden voor een vals gevoel van veiligheid.

Geldt dat misschien ook bij ons ? De Russische nucleaire doctrine bepaalt dat kernwapens ook kunnen bij een conventionele oorlog ingezet worden, zeker als de vitale belangen van het land op het spel staan. Laat ons op basis van deze doctrine maar hopen dat Rusland deze oorlog alvast niet verliest. Zo niet zou Poetin een tactisch kernwapen kunnen inzetten in Oekraïne, liefst niet te dicht bij de eigen grens. De Russische tactische kernwapens hebben een kracht tussen één en zes maal de Hiroshimabom. Als Poetin – de risiconemer – een trapje hoger gaat op de escalatieladder, en de Bom op de grens met Polen laat vallen, zal de NAVO dan vragen aan onze piloten om de B-61s in Kleine Brogel van het stof te halen om Poetin van hetzelfde laken een broek te geven ? Is het dat wat we willen ? Een geruststellend antwoord is er niet. Als we terugschieten, zal Poetin een beetje dieper in zijn nucleaire buidel graven en er twee of drie lanceren, mogelijks op Duitsland of Brussel. En onze stocks zullen er dan ook nog niet door zitten. Table top oefeningen eindigen steeds in een grootschalige nucleaire oorlog. In het andere geval, wanneer ‘koele’ hoofden het halen binnen de NAVO, reageren we niet met kernwapens, maar wordt onze eigen nucleaire afschrikking (verder) ondermijnd, en zal Poetin misschien denken dat hij nog meer kan riskeren. En dan hebben we het nog niet gehad over ongewilde escalatie, waarbij een Russische raket afwijkt van zijn koers en bijvoorbeeld in Roemenië terechtkomt. Het heeft het nieuws niet gehaald omwille van deze oorlog, maar enkele weken geleden heeft India per ongeluk een (gelukkig ongeladen) kruisraket afgevuurd die terecht gekomen is in Pakistan.

Wordt het niet tijd om de waarschuwingen van experten en signalen ten velde eindelijk serieus te nemen en werk te maken van een veiligheidsbeleid zonder kernwapens ? Moderne accurate conventionele wapens (zoals hypersonische raketten) kunnen vandaag kernwapens perfect als afschrikkingsinstrument vervangen. Die zijn tenminste inzetbaar zonder het risico dat de helft van de wereld vernietigd wordt.
De Club van Rome heeft al in 1972 de milieuproblematiek op de kaart gezet. Pas nu zijn we stilaan ons beleid aan het aanpassen, onze kernreactoren en nieuwe gascentrales niet te na gesproken. Virologen hebben meermaals gewaarschuwd voor een pandemie. Onze voorraad mondkapjes werd echter vernietigd. We konden op onze beide oren slapen.
Het Nucleair Verbodsverdrag (2017) dat kernwapens verbiedt, kan gezien worden als een zoveelste signaal betreffende de kernwapendreiging. Zowel de Hoge Gezondheidsraad als het Vlaams Vredesinstituut hebben vorig jaar geadviseerd dat ook ons land dat verdrag tekent. Ons land weigert. Samen met onder meer Poetin en Kim Jong Un. Misschien kunnen onze Eerste Minister, onze onzichtbare Minister van Buitenlandse Zaken, en onze all-in Minister van Defensie eens uitleggen waarom we nog steeds deze massavernietigingswapens liggen hebben, ook al zijn ze van geen nut tenzij als doelwit, geeft het bezit constant het verkeerde signaal aan landen zoals Iran en Wit-Rusland, en heeft ook ons land in 1975 door middel van een internationaal bindend verdrag beloofd werk te maken van nucleaire eliminatie ? Het argument dat ons land binnen de NAVO te weinig uitgeeft aan defensie en dat kernwapens als compensatie dienen, geldt alvast sinds kort niet meer. 

Tom Sauer is Hoogleraar Internationale Politiek aan de Universiteit Antwerpen

Dit opiniestuk verscheen eerder in De Standaard van 24.3.22