Het boek 'De Mythe van de Groene Economie' van KULeuven-medewerkers Anneleen Kenis en Matthias Lievens is al een tijdje uit. Van eind 2012. Ik had er veel van verwacht omdat Lievens in 2005 het met veel gegevens onderbouwde "Het Neoliberaal Bedrog" had geschreven. Dat ik toen voor DIOGENE(S) met plezier besproken heb.

Maar je weet hoe het gaat, als je veel verwacht. Dan valt het al eens tegen. Vooral omdat ik eerst in het nieuwe boek de pagina's over de wereldbevolking, de menselijke, begon te lezen, en daar tonen Kenis en Lievens zich perfecte marxisten en dus bevolkings-'negationisten'.

Nadien toch nog geprobeerd om het waardevolle in de rest van het boek te zoeken en het dus grondig gelezen.

Na het een paar weken te hebben laten liggen, kan ik het nu als volgt samenvatten:

1) Ja: met hun hoofdstelling dat een groen kapitalisme, een fata morgana is, hebben de auteurs gelijk. Kapitalisme is de naam van het huidig financieel/economisch systeem dat gericht is op maximale winsten. De hoofdrolspelers gebruiken daar alle truuken van de foor voor. Zie hoe de banken de kluit belazerden met allerhande financiële produkten' waar ze op den duur zelf niet meer uit wijs raakten. Die dan 'toxisch' bleken. De overheid/belastingbetaler mocht ervoor opdraaien. Er op hopen dat de huidige economische/politieke elites ons via een "Green New Deal" en/of "Technofix" naar een zonnige toekomst zullen leiden, met werkgelegenheid voor iedereen, zuivere lucht, schone stranden, prachtig veel stadsbossen enzoverder, daar moet je behoorlijk naïef voor zijn, ofwel handig belust op je eigen deel van de kapitalistische koek.

2) Neen: het communisme, socialisme of wat Kenis en Lievens ook tegen het kapitalisme in stelling willen brengen, is zeker niet voor morgen en als we het overmorgen zouden kunnen doordrukken, dan nog is de vraag of het - zo leert het verleden - zoveel ecologischer zal zijn. Want je kan dan wel beweren dat het kapitalisme de belangrijkste bron van alle kwaad is en niet "de mens", maar dat wat communistische regimes aan milieuvernietiging te zien gaven en nog te zien geven (zie China), is niet van aard om te denken dat "de bevrijde mens" anders dan egoïstisch met het milieu zal omspringen. Alhoewel wat Cuba blijkbaar presteert, een uitzonderlijk lichtpuntje vormt. Je zou kunnen besluiten: het kan, het kan, maar meestal komt het er toch niet van. En dat heeft wel degelijk met de aard van het menselijk beestje te maken dat al heel wat milieu-onheil met zich mee bracht lang voor er van kapitalisme sprake was.

3) Waar de auteurs zich mijns inziens compleet in vergissen, is in de impact van de overbevolking op het wereldmilieu. Kenis en Lievens zijn op dit punt blijven steken twee eeuwen geleden, toen Malthus en Marx elkaar in de jaren 1800 in de haren vlogen. Maar de grote bevolkingsexplosie dateert pas van in de 20ste eeuw. Het is pas tijdens de jongste 85 jaar dat de menselijke wereldbevolking gestegen is van 2 tot 7 miljard. Iemand zoals Jaap Kruithof - die door de auteurs op een ander punt instemmend geciteerd wordt - huiverde daarom samen met de Club van Rome voor de overbevolking. (Kruithof, Teksten voor de toekomst, EPO 2012, p. 45)

De zwakte van het anti-overbevolkingsdenken van Kenis en Lievens blijkt uit het soort argumenten dat ze aanhalen. Zo bv. deze stelling van ene Nicholas Hildyard: "Zolang één persoon de macht heeft om een ander de toegang tot voedsel te ontzeggen, kunnen zelfs twee mensen teveel zijn." Altijd weer voedsel, macht ... Wat doen we de planeet aan, wij 7 miljard vervuilertjes ? Kijk maar eens naar de oevers van onze rivieren, wat een zwerfvuil daar te zien is. En geen kapitalistisch systeem dat al de klootzakjes tot het wegwerpen van 'vuil', dwingen moet.

Vreemd overigens dat Kenis en Lievens op de 16 pagina's die ze aan de "bevolkingscontrole" wijten (p. 195 - 211) wel schrijven over de verdere bevolkingsgroei in China, maar niet vermelden dat de éénkindspolitiek 400.000 extra Chinezen uitgespaard heeft. Beeld je in dat die er ook nog bijgekomen waren. Het loopt er nu al zo in het honderd en in de smog. En China, was dat niet hét grote model voor de PVDA (en EPO) ? Waarom voer(d)en zij een bevolkingsbeperkingpolitiek ? Die vraag hadden Kenis en Lievens toch mogen stellen ? "Ze selecteren zo selectief wat in hun kraam past dat je kop van de hoofdpijn barst" schreef ik op hun pagina 211 in de marge.

Eigenlijk zijn de auteurs de zoveelste linksen die niet beseffen hoe belangrijk bevolkingsgroei voor het kapitalisme wel is. Meer producenten + meer consumenten = meer winst. Zie de recente Belfiusbank-campagne om uw kapitaal in te zetten op bedrijven die meegaan met de bevolkingsgroei.

4) De auteurs leiden ook aan een ongezond anthropocentrisme. Dat begrip - dat bij Kruithof zo belangrijk was - kennen ze wel, maar ze verwerpen het. (p. 77) Toch draait het in hun boek constant rond de mens. Professor Eric Swyngedouw die het voorwoord schreef, stelt bv. "het ondemocratische karakter van het huidige beheersmodel" van het milieu, aan de kaak. Maar je moet de natuur godverdommemiljaardenondedjuu niet beheren. Je moet er een nederig, dankbaar, gelukkig onderdeeltje van worden, van zijn.

Dat we de zesde grote uitstervingsgolf onder plant en dier veroorzaken, noch Syngedouw noch Kenis & Lievens schijnen dat belangrijk te vinden.

5) Vermits hun probleemstelling zich hoofdzakelijk beperkt tot de mens en de klimaatopwarming, zijn Kenis en Lievens ook niet op zoek gegaan naar een echt alternatief denken zoals je dat vind in de Pacha Mama/Moeder Aarde-religie van de 'native Americans', in de Deep Ecology of het groene anarchisme à la Glendinning en Zerzan.

We kunnen niet blijven wachten

Ondanks alle kritiek is "De Mythe van de Groene Economie" wel degelijk een aanrader van formaat. Het boek vond in de brede alternatieve pers heel wat gehoor en hopelijk ook bij de partijen Groen en Ecolo, want daar zien ze wel heil in een groen kapitalisme. Ecolo-minister Nollet schreef een paar jaar geleden overigens een boekje over de "Green New Deal".

Kenis' en Lievens' "De mythe van" is interessant omdat het aantoont dat een systeem zoals het kapitalisme, dat steeds weer om winst draait, niet 'duurzaam' zijn kan. Om maximale winst te maken, moet er iemand uitgebuit worden: de werkende mens en/of de natuur.

Het boek is interessant omdat het de peptalk doorprikt van bedrijven die ons via de media met hun 'greenwashing' om de oren slaan, omdat het de 'groene' beloftes doorprikt van nieuwe ontwikkelingen zoals bv. de biobrandstoffen en omdat het waarschuwt voor catastrofale praktijken zoals het winnen van schaliegas en het ontginnen van teerzand ("de meest ecologisch destructieve bron van olie die men zich kan indenken"). Kenis en Lievens schrijven verontrustend op pagina 49: "Zoveel is zeker: er zijn voldoende fossiele brandstoffen om het klimaat helemaal om zeep te helpen. En wat erger is: de bereidheid lijkt te bestaan om die ook daadwerkelijk op te delven en te verbranden." En dat zal zeker gepaard gaan met een hoop 'greenwashing', al dan niet geholpen door omgekochte NGO's die voor het grote geld van de Monsanto's en Shells van deze tijd (zullen) vallen.

Anderzijds is "De mythe van" een boek dat de gevorderde ecologische lezer op zijn honger laat.

Maar hoeveel van die gevorderde lezers zijn er ? Kenis en Lievens wisten veel bekende 'groene' namen te vinden om promotie te maken voor hun boek. Van voormalig Groen-voorzitster Vera Dua langs ACV-voorzitter Mark Leemans tot ecofeministe Jeaneke van de Ven en nog vele anderen. Hun kritiekloos bewieroken van het boek, geeft aan dat ook al die mensen blijkbaar niet verder denken dan de hierboven al bekritiseerde inhoud van "De Mythe van".

Het boek werd overigens niet alleen uitgegeven door EPO, maar samen met Uitgeverij Jan Van Arkel. Die uitgeverij heeft een 'Paradigma-reeks' waarin het ook over milieu en mens gaat. Met daarbij een boek - 'Ten onder te boven' - van Thomas Homer-Dixon dat het heeft over "Catastrofe, creativiteit en vernieuwing van de beschaving". En als we nu eens geen beschaving nodig hebben of toch niet wat we daar hier nu onder verstaan ? Voor de meeste westerlingen lijkt zo'n opmerking wellicht krankzinnig.

Maar mogen we dan niet meer echt subversief denken ? En ons eens verdiepen in wat er te lezen valt op websites zoals  http://againstcivilization.tk/ en

http://www.johnzerzan.net/. Lees bv. de tekst van John Zerzan eens over de stilte van de natuur. (Te vinden via 'Articles' op zijn site.) John schrijft onder andere: "There will be no liberation of humans without the resurrection of the natural world, and silence is very pertinent to this assertion." Stilte, welke 'industrieel-linkse' heeft er ooit over geschreven ? Stilte is nochtans zo essentieel voor de natuur. Echt mensen, het soort groenanarchistische lectuur dat je onder andere bij Zerzan vinden kan, dat is pas lectuur om je hart aan op te warmen. Als ik s'avonds te moe ben om zelf nog te schrijven, zoek ik vaak die groenanarchistische websites op, om toch nog wat (rustgevende) wijsheid op te doen.

Wanneer nu Anneleen Kenis en Matthias Lievens beweren (p. 95) dat het "weinig zin heeft, om een bepaald verleden te romantiseren, waarbij mensen wel nog 'dicht bij de natuur' zouden hebben geleefd, waarbij ze wel tijd hadden voor zichzelf en voor sociale relaties en op een 'meer evenwichtige manier' in het leven zouden hebben gestaan", dan geven ze duidelijk aan dat zij voor hun eigen stedelijk leventje blijven kiezen en niet uit die cocon durven stappen. Het weze hen voorlopig nog gegund.

Maar hun oud industrieel-links verhaal is niet het verhaal dat we nodig hebben want op hun revolutie kunnen we nog eeuwen wachten. Aan ieder van ons om zoveel als mogelijk nu meteen te breken met het industrieel systeem, het te saboteren in plaats van het te willen verbeteren, er uit te stappen en onze natuurlijke vrijheid nu meteen op te nemen. Ieder van ons krijgt immers maar één enkele kans.

Jan-Pieter Everaerts

PS Nog één vraag: hoe kunnen Kenis en Lievens een ecologisch boek schrijven van 336 pagina's waaruit niet één mooie natuurbeschrijving te onthouden valt ? Ligt daar niet de toetssteen om ook 'intellectuelen' als ecologisch te erkennen: dat ze met liefde schrijven over en voor de natuur, over hun mens zijn tussen de andere levende wezens ?