In onderhavig stuk wordt, vertrekkend van een analyse van de huidige politieke praktijk in België, gewezen op het belang van een fundamenteel debat over de werking van onze instellingen en het wezen van democratie.

Tenslotte wordt gepoogd een instrument aan te reiken voor de progressieve kiezer op 13 juni.

Politieke praktijk
Kritieken op de werking van onze instellingen en de manier waarop politiek in in ons land bedreven wordt zijn de laatste jaren niet van de lucht. Zonder volledigheid na te streven noemen we er enkele op:
·het toenemend belang van personen en imago’s en de afnemende aandacht voor politieke inhoud. Politiek wordt meer en meer infotainment, en televisiemakers krijgen buitensporige politieke invloed
·het mandaat van de kiezer wordt steeds vaker niet opgenomen, gecumuleerd of bij een andere partij ondergebracht
·toenemende machtsconcentratie: van het wetgevend naar het uitvoerend niveau, bij de grote partijen (kiesdrempel), en in de partijen naar de voorzitters en enkele zware kannonen
·vele burgers hebben de indruk dat hun inbreng in de politiek zich beperkt tot het om de zoveel jaar een blanco cheque geven aan politici die steeds minder invloed uitoefenen op beslissingen die van vitaal belang zijn (bvb. bedrijfssluitingen of herstructureringen, deelname aan oorlogen, Europese regelgeving).

Bij de formulering van deze kritieken wordt veelal de (waarschijnlijk terechte) vrees uitgesproken dat een en ander tot een toenemende afkeer van de politiek en toenemende steun voor het Vlaams Blok leidt. Dergelijke bedenkingen worden niet enkel door progressieven of kritikasters naar voor gebracht maar zijn gemeengoed in de media en politieke debatten. Zij dateren ook niet van vandaag, denk maar aan de pogingen om n.a.v. de “Witte Beweging” een nieuwe politieke cultuur te introduceren.
Het feit dat deze pogingen mislukt zijn en dat de opgesomde verschijnselen in min of meerdere mate in heel de “westerse wereld” gesignaleerd worden, moet volgens het Links Ecologisch Forum (LEF)de vraag doen stellen of deze verschijnselen oppervlakkige afwijkingen zijn of in tegendeel symptomen zijn van een dieper liggende kwaal van de “westerse democratie”, en of het wezen zelf van deze democratie in vraag moet gesteld worden.

Democratie

Alhoewel de term door onze politici en journalisten dagelijks gebruikt wordt, blijkt definiëren ervan moeilijker dan men op eerste zicht zou denken Achter de ogenschijnlijk vanzelfsprekende Oudgriekse betekenis “macht van het volk” schuilen fundamentele vragen zoals : “wat is het volk?” , “waarover moet die macht gaan?” en “hoe kan dit volk zijn macht uitoefenen?”

Wat is het volk?
Historisch heeft het begrip “volk” zeer verschillende invullingen gekregen (vrije burgers, bezitters, mannen, autochtonen ..) en blijft het controversieel.
Kruithof(1)gebruikt i.p.v. “volk” het woord “basis” of o.i. iets concreter “belanghebbenden”. Hij gaat echter niet in op de vraag hoe je moet uitmaken wie de belanghebbenden zijn, terwijl de vragen wie tot “het volk” behoort en wat op welk niveau beslist moet worden, cruciale politieke vraagstukken zijn, die aan de basis liggen van talrijke conflicten, die soms gruwelijke vormen kunnen aannemen (vb. Rwanda, Balkan, Indisch subcontinent).
In ons stukje van de wereld stelt zich voortdurend de vraag of een bepaald probleem tot de bevoegdheid van Vlaanderen of België behoort, of soms tot Europa of tezelfdertijd tot verschillende niveaus.
Als voorstanders van basisdemocratie zijn wij geneigd te stellen dat beslissingen moeten genomen worden op het niveau dat zo dicht mogelijk bij de belanghebbenden ligt en pas indien dit niet kan, op een hoger niveau moet beslist worden. In ieder geval zijn er geen pasklare oplossingen voor deze complexe problemen.

Waarover moet de macht gaan?
Democratie wordt meestal afgemeten aan collectieve en individuele vrijheden en aan formele regelingen. Deze aspecten zijn ongetwijfeld belangrijk, maar zich daartoe beperken gaat voorbij aan een meer fundamenteel probleem, met name dat onze westerse democratie geen zeggenschap heeft over de aard, de hoeveelheid of de plaats waar goederen geproduceerd worden. Deze vragen, die doorslaggevend zijn voor ons bestaan en welzijn en dat van volgende generaties, worden niet beslecht in verkozen lichamen, maar in de bestuursorganen van de (grote) ondernemingen. Zolang dit het geval is, blijft de democratie o.i. op zijn minst onvolledig.
De neoliberale globalisatie komt overeen met een toenemende macht van de multinationale ondernemingen. De tekortkomingen van de werking van de instellingen in de afzonderlijke landen moet volgens ons eerder gezien worden als uitlopers van deze globalisering dan als slechte wil of corruptie van onze politici. Naarmate “de politiek” minder te zeggen heeft, groeit de behoefte om via schone schijn de gunst van de bevolking te vragen.
Democratie moet o.i. echter niet gezien als een statisch fenomeen noch in een ja/neen stramien. Het is een complex fenomeen dat door allerlei tegenstrijdige krachten aan permanente veranderingen onderhevig is. Daardoor kan democratie nooit “af” zijn. Het getuigt ook van arrogantie te stellen dat een systeem democratisch is en een ander niet.

Hoe kan het volk zijn macht uitoefenen?
Op het eerste zicht lijkt directe democratie ideaal. Algemene vergaderingen (in kleinere collectiviteiten) en referenda (in grotere entiteiten) lijken alleen valabel voor een beperkt aantal maatschappelijke problemen
Voor grotere entiteiten en voor complexe maatschappelijke problemen moet men onvermijdelijk beroep doen op vertegenwoordigers, die in ons huidig westers model voor een vooraf vastgelegde duur aangeduid worden. Het systeem komt in de praktijk neer op een blanco cheque aan de mandatarissen. Het heeft o.a. het nadeel dat de kiezers zich niet betrokken en zeker niet verantwoordelijk voelen voor het beleid.
Soms wordt het voorgesteld alsof het rechtstreeks verkiezen van de uitvoerders van het beleid de democratie zou vergroten. Volgens ons is dit slechts in schijn zo, omdat daardoor i.p.v. een assemblee, een individu een blanco cheque krijgt. De presidentiële régimes in de VS en Frankrijk illustreren de nadelen van dit systeem. Doordat de president zich kan beroepen een “mandaat” van de hele bevolking, krijgt hij het recht standpunten van het parlement naast zich neer te leggen. Hetzelfde riskeert te gebeuren bij rechtstreekse verkiezing van de burgemeesters. Wij zijn dan ook tegen dit voorstel gekant.
Meer fundamenteel pleiten wij ervoor dat er zou nagedacht worden over meer participatieve vormen van democratie. In de achttiende eeuw al merkte Rousseau op dat een democratie bij vertegenwoordiging de macht van haar vertegenwoordigers dient te beperken. Permanente afzetbaarheid is daar een middel voor. In Porto Alegre wordt vanuit dit principe geëxperimenteerd met het participatief budget op wijkniveau. O.i. is het ook belangrijk dat alle kandidaten gelijke mogelijkheden tot bekendmaking van hun kandidatuur zouden krijgen.
Wij hebben niet de pretentie met dit stuk het laatste woord over democratie gezegd te hebben. Wij hopen enkel aldus bij te dragen tot een discussie ten gronde over deze complexe problematiek.

13 juni
Volgens echo’s die ons bereiken menen vele progressieve kiezers dat de grote partijen (buiten het Vlaams Blok) steeds minder van elkaar verschillen en dat het allemaal centrumpartijen geworden zijn. Geen enkele partij die kans op verkozenen maakt, stelt het sociaal-economisch systeem fundamenteel in vraag.
Sommigen leiden daaruit af dat hun stem er niet toe doet. Wij zijn het hiermee niet eens. Wie verkozen wordt en vooral wie de uitvoerende organen (o.a. regering) gaat vormen kan wel degelijk een verschil maken. Zo had ons land met een andere regering waarschijnlijk wel, zoals Nederland en Spanje, soldaten naar Irak gestuurd.
Wij menen daarom dat kiezen voor progressieve kandidaten op 13.6 wel degelijk van belang is. In de kiespropaganda en in de media is o.i. echter onvoldoende informatie voorhanden over de maatschappijvisie van de kandidaten, om weloverwogen keuzes toe te laten. Wij zullen daarom in de komende weken een aantal kandidaten kritisch op de rooster leggen en de bekomen informatie met de beschikbare middelen bekend maken, in de eerste plaats op de website
www.lef-online.be
Voetnoot
(1)Hoofdstuk over democratie in &quotHet Neoliberalisme&quot, EPO 2000